طایفه سلجوقیان در سال 429 هجری قمری، حکومت ایران را به دست گرفتند. در آن زمان شهر اصفهان یکی از شهرهای آباد ایران بود و تعدادی از سلاطین سلجوقی این شهر را تختگاه عمارت خود قرار داده بودند.

خواجه نظام الملک اصفهان در زمان سلجوقیان وزیر دو تن از شاهان سلجوقی بود و به دلیل نیرومندی اش به اوج قدرت و شکوه رسید. زادگاه خواجه نظام الملک سبزوار بود و ایشان در دوره غزنویان، ملکشاه را که دارای سن کمی بود به شاهی رسانید و امور مملکت کشور را خود به دست گرفت.

نظام الملک علاوه بر حل مشکلات اجتماعی و مملکتی به ایجاد مدارس نیز پرداخت. مدارس ایشان در تاریخ به مدارس نظامیه معروف هستند. هم چنین خواجه نظام الملک اصفهان نگارش کتاب سیر الملوک یا سیاست نامه و پردازش تقویم جلالی با همکاری دانشمندان را نیز انجام دادند.

منطقه طوس را آلب ارسلان غزنوی به  نظام الملک بخشیده بود و ایشان تمام سعی خود را برای آبادانی طوس انجام داد و به گونه ای صورت گرفت که زمینهای طوس را با زیباترین باغ های جهان یکسان می دانستند.

در آخرین سالهای حکومت ملکشاه میان وی و خواجه نظام الملک اختلافاتی پیش آمد که سبب برکناری خواجه نظام الملک شد و ترور ایشان در روز 10 رمضان سال 485 هجری قمری به طرز مشکوکی صورت گرفت.

در کتابهای تاریخی القاب متعددی را به خواجه نظام الملک نسبت داده اند که می توان به وزیر کبیر، تاج الحضرتین، وزیر کبیر، قوام الدین، نظام الملک، اتابک و رضی امیرالمومنین اشاره کرد.

مقبره خواجه نظام الملک اصفهان که دارالبطیخ نیز نامیده می شود در محله دارالبطیخ به معنای بازار سبزی جات واقع شده است. امروزه نام این محله، احمدآباد نامیده می شود.

در تاریخ بیان شده که خواجه نظام الملک در خانه خویش به خاک سپرده شده است. سنگ های مرمری بر قبر خواجه نصب شده و در اطرافش کتیبه هایی از آیات قرآن نگاشته شده است.

براساس گفته های دکتر هنرفر در کتاب تجارب السلف به اینگونه است که ملکشاه در شونیز بغداد به خاک سپرده شده بود اما محمود سلجوقی و ترکان خاتون جسد ایشان را به مدرسه ملکشاهی در محله دارالبطیخ آوردند و احتمال می رود که در مکان مقبره خواجه نظام الملک اصفهان مدفون کرده اند اما به دلیل معروفیت بیشتر نظام الملک این محل را به نام تربت نظام می شناسند.

در مقبره خواجه نظام الملک طوسی هشت قبر دیگر نیز به چشم می خورد که سنگ های مرمری با ارزشی بر روی آن ها قرار گرفته است. این قبور مربوط به خانواده سلاجقه از خاندان ملکشاه می باشند.

در باغ وسیع مقبره مادی معروف فدین جریان داشته که زیبایی خاصی را به آنجا بخشیده بود. هم چنین تا چند سال پیش درخت چنارکهن سالی در کنار سردر آرامگاه خواجه نظام الملک قرار داشت که به چنار دارالطبیخ معروف بود، اما اینک اثری از آن باقی نیست.

منبع : نشاط آوران

از جمله بازارهای بزرگ و با شکوه اصفهان بازار قیصریه است . فضای بزرگی به شکل مدور در وسط بازار به چشم می خورد که دارای گنبد زیبایی است. در اطراف بازار قیصریه کاروانسرای شاهی و بازار ضرابخانه قرار گرفته اند. به دستور شاه عباس کبیر در سال 1011 هجری قمری سردر قیصریه اصفهان را از روی سردر قیصریه آسیای صغیر ساختند. در آن دوران پادشاهان به وضعیت ستارگان توجه داشتند بنابراین در ساعات مبارک به ساخت بناها می پرداختند. بنابراین با توجه به نماد برج قوس در بالای سردر قیصریه این گفته قابل پذیرش است که شروع ساخت در زمانی صورت گرفته که طالع در برج قوس بوده است.

هنگامی که گردشگران و عابران از سردر قیصریه وارد بازار می شوند، مجموعه ای از بناهای باشکوه صفوی را در مقابل دیدگان خود می بینند. بازار قیصریه به بازار شاهی نیز معروف بوده و امروزه در آن زیباترین کارهای دستی و قلمکاری ها انجام می شود.

نام سردر قیصریه برگرفته از نام بازار قیصریه بوده و این بازار از سردر شروع شده و بعد از چارسوی چیت سازها خاتمه می یابد. راسته ای از بازار که در آن اجناس و کالاهای با ارزش به فروش می رسید و توسط بازرگانان ثروتمند اداره می شد قیصریه می گفتند.

معماری که در قسمت قیصریه به کار برده شده نسبت به سایر قسمت های بازار از تزئینات بیشتری برخوردار بوده و اصولی و هندسی تر ساخته شده اند.

سردر ورودی بازار قیصریه اصفهان بسان قوسی است که با کاشی های زیبا مزین شده و در آن نقاشی های زمان صفویه هویدا می باشد. این سردر باشکوه بهترین منظر را به میدان نقش جهان دارد و در زمان صفویان پس از عبور از بازار قیصریه به این سردر می رسیدیم که میدان کهن و قدیمی شهر را به میدان جدید متصل می داده است.

در اطراف سردر قیصریه نقارخانه و نقاشی های بسیار زیبا وجود داشته که اینک از آنها چیزی باقی نمانده است. نقاشی ها برگرفته از جنگ شاه عباس با ازبک ها بود که در طی قرون رنگشان را باخته اند و تنها سایه ای از آن ها وجود دارد. دریچه ای در قسمت ورودی بازار قیصریه قابل مشاهده است که در گذشته مکان ساعتی بزرگ بود.

راسته بازار قیصریه دارای دو طبقه است. درطبقه بالای بازار امور دفتری و بازرگانی قرار دارد و طبقه پایین مختص به مغازه های اصناف متعدد می باشد. هم چنین در این بازار، مساجد و مدارسی قابل رویت است.

منبع : نشاط آوران

اکثر گردشگران وقتی به شهر اصفهان وارد می شوند حتما به محله جلفا سر می زنند. در سال 1012 هجری قمری تعدادی از مردمان ارمنستان به دستور شاه عباس اول صفوی به ایران مهاجرت کردند و ایشان آنها را در شهرهای اصفهان و فریدن سکنی داد. شاه عباس اول، بخشی از املاک خود را برای ساختن محله جلفا در حاشیه زاینده رود اختصاص داد و عده ای ارمنی در این محل ساکن شدند و عده دیگر، در دیگر محلات اصفهان سکونت گزیدند.

در زمان شاه عباس دوم دیگر ارمنیان که در محلات دیگر پراکنده شده بودند به محله جلفا کوچ کردند و در آن جا محله های تبریزی ها و ایروانی ها را نیز ساختند.

توسط ارامنه 24 کلیسا ساخته شد که امروزه 13 کلیسا بیشتر باقی نیست و از مشهورترین کلیساها می توان به کلیسهای وانک، بیت اللحم و مریم اشاره نمود. کلیساهای اصفهان با توجه به جمعیت هر محله کوچک و بزرگ ساخته شده اند.

زیباترین و مشهورترین کلیسای  محله جلفا ، کلیسای وانک است که نام های دیگرش سن سور و آمنا پرکیج می باشد. در زبان ارمنی وانک به معنای کلیسای اعظم است.کلیسای وانک به عنوان حوزه علمیه نصاری برای تربیت کشیشان بوده و کانونی برای ارتباط ارمنیان محله جلفای اصفهان با جهان ارامنه است.

در داخل کلیسای وانک اصفهان تزئیناتی از آب طلا و نقاشی های رنگ روغن از زندگی حضرت مسیح(ع) به چشم می خورد. برج ناقوسی در رو به روی در اصلی کلیسا است که در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده است. درسرتاسر فضای گنبد نمازخانه کلیسای وانک، تصاویر و نقاشی های برگرفته از تصاویر کتب مقدس وجود دارد. این نمازخانه در آن زمان محلی برای اجرای مراسم مذهبی بود.

در حیاط کلیسا چند نفر از بزرگان ارامنه و نمایندگان سیاسی اروپا به خاک سپرده شده اند. هم چنین در کلیسای وانک اصفهان در سال 1322 هجری قمری  موزه و کتابخانه ای ساخته شد که اشیاء نفیسی در موزه نگهداری شده و کتاب های کتابخانه به عنوان منبع در اختیار محققین ارمنی و دیگر ادیان قرار گرفته است.

ذکر این نکته حائز اهمیت است که در این کلیسا نسخه ای از پیمان پیامبر اکرم(ص) با مسیحیان و ارامنه مربوط به سال 4 هجری  وجود دارد.  

در حال حاضر خلیفه ارامنه و هندوستان در محل گنبد بزرگ و زیبای کلیسای وانک حضور دارند.

منبع : نشاط آوران

شهر کهن تاریخی اصفهان توسط روخانه زاینده رود به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم گشته است.  این رودخانه باعث طراوت شهر تاریخی اصفهان شده بود، که برای گذرش چاره ای جزء ساختن پل های متعدد نبود.

از جمله پل هایی که به این هدف ساخته شد پل مارنان است که در غربی ترین قسمت شهر اصفهان قرار دارد. روستای ماربین از طریق این پل با روستاهای دیگر متصل شده است.

نظرات متعددی در رابطه با وجه تسمیه های پل مارنان اصفهان بیان شده که به شرح ذیل می باشند:

• عده ای نام پل مارنان را برگرفته از مهربین اوستایی می دانند. مهربین نام کوهی بود که در زمان زردتشت به عنوان معبدگاه مورد استفاده قرار می گرفت.
• عده ای دیگر با توجه به پیچ و خم رودخانه زاینده رود که از سمت غرب به صورت مارپیچی و بسان مار وارد شهر اصفهان گشته، این پل را که در قسمت مارپیچی رودخانه ساخته شده مارنان می دانند. هم چنین اشاره به وجود قریه مارنان در نزدیکی این محل نیز هست. این پل، قریه مارنان را به محله جلفا متصل می کند.
• بنا به نظر عده ای دیگر نام پل را به سرفراز می شناسند که بدین جهت است که یکی از ثروتمندان ارامنه به نام سرفراز در دوران حکومت شاه سلیمان صفوی این پل را ساخته است. اگرچه این پل در دوران ما قبل از صفویان ایجاد گشته اما به خاطر عبور و مرور زیادی که بر رویش صورت گرفته فرسوده شده بود و چون احتیاج به مرمت داشته هزینه اش توسط سرفراز ارمنی پرداخت گشته است.

پل های شهر اصفهان بنا به اینکه درکدام قسمت از نقطه شهر ضروری تر بوده اند، زودتر شکل گرفته اند. پل های مارنان، شهرستان، الله وردیخان و خواجو از جمله پل هایی بودند که احتیاج به ساخت آن ها در مرحله اول احساس شد. در اثر ترافیک بالا و عبور و مرور زیاد این پل ها فرسوده گشته اند و مرمت و تعمیر در آن ها صورت گرفته شده است.

پل تاریخی و قدیمی مارنان اصفهان در گذشته بیش از  هفده دهانه داشته است. این پل مابین پل فلزی و وحید در خیابان مطهری قرار گرفته است.

منبع : نشاط آوران

مساجد بسیار زیبا و  بزرگی که در زمان حکومت صفویان در اصفهان ساخته شده اند از دسته بی نظیرترین مساجد در نوع خود از نظر هنر کاشیکاری، گچبری و معماری می باشند. از جمله این مساجد می توان مسجد حکیم اصفهان را نام برد که در انتهای بازار رنگرزان وجود داشته و در دوره شاه عباس دوم ساخته شده است که ساخت آن قریب به 6 سال طول کشیده است. مسجد مذکور توسط همسر حکیم محمد داوود پزشک دربار صفوی ساخته شده است.

در مسجد حکیم اصفهان مسجد کتیبه های نفیسی نوشته شده و با خطوط ثلث و نستعلیق و معقلی وجود دارد. این مسجد دارای خروجی هایی در چهار جهت است و هرکدام دارای سردرهای بی نظیر و بسیار زیبا از نظر نوع کاشی کاری می باشد. در سردرهای شمالی و شرقی این بنا نام شاه عباس دوم و تاریخ ساخت مسجد با کاشی های رنگارنگ و زیبایی نگاشته شده است.

مسجد حکیم از جمله مساجد چهار ایوانی است که هر کدام از این ایوان ها دارای تزئینات و کاشی کاری های منحصر بفرد می باشد. راهروهای هر یک از ایوان ها دارای تزئیناتی از جمله کاشی کاری و خط بنایی است که جلوه خاصی به این مکان می بخشد.

کف ایوان های مسجد حکیم با آجرهای چهارگوش 25 در 25 مفروش شده و در بعضی نقاط از آن ها کاشی های فیروزه ای و سفید به کار رفته که بر زیبایی آن می افزاید.

در مسجد حکیم شبستان زیبا و بزرگی به صورت مربعی وجود دارد که با سه ورودی به ایوان های شرقی، جنوبی و غربی متصل می باشد.

این مسجد دارای سه محراب است. محراب اصلی مسجد حکیم اصفهان که زیبا ترین محراب مسجد نیز هست با کاشی کاری هایی از نوع مقرنس تزئین شده که در آن آیاتی از قرآن مجید وجود دارد.

سنگاب ها یا ظروف بزرگی از جنس سنگ که از آن برای آب شرب مراجعین استفاده می شده است، در مسجد حکیم وجود دارد که کتیبه های نقش بسته بریکی از آنها  از وقف آن در زمان سلطنت شاه صفوی حکایت دارد.

پنجره بزرگی از کاشی معرق در سمت غربی مسجد حکیم اصفهان دیده می شود و حوض سنگی مستطیل شکلی در وسط مسجد واقع شده است.

منبع : نشاط آوران