مجموعه ساختمان موزه آیینه و روشنایی شهر یزد دارای زیر بنای 837 متر مربع و در  میان باغی مصفا قرار گرفته است. از جاذبه های زیبا و چشم نواز ساختمان موزه می توان به حیاط وسیع به همراه استخری در میان، راهرو های تو درتو، حوض خانه و اتاق های گچ بری و آینه کاری شده اشاره نمود که در زمان پهلوی اول ساخته شده اند.

اتاق های مقابل استخر، اتاق خواب، بخش شاه نشین، حوضخانه و سرویس از جمله موارد سبک معماری ترکیبی، سنتی و اروپایی بنای موزه می باشند.

در اتاق های موزه قصر آیینه یزد، تزئینات زیبایی از جمله گچبری، نقاشی های روی دیوار و آیینه کاری مشاهده می شود که حوضخانه موزه بیشترین تزئینات را به خود اختصاص داده است. درها از جنس چوب و پنجره ها مشبک و شیشه ای رنگی است که به وسیله ای لولایی جدا شونده به شکل ساده و رنگی در آمده اند.

 گاهی اوقات در حوضخانه موزه آثاری از هنرمندان یزد شامل هنرهای نقاشی، عکاسی و غیره به نمایش گذاشته می شود.

اشیایی که در موزه آیینه و روشنایی یزد گرد آوری شده شامل اشیای پی سوز، شمع  سوز، نفت سوزها، گاز سوزها، برق سوزها و مجموعه آیینه ها است. هم چنین آثار وقفی مرحوم سید حسین حیدری ، مجموعه هایی نظیر خطی، اسلحه، سکه‌، کتب‌، تمبر، قفل ‌و دهنه‌ اسب‌ و نمونه هایی از برنز های لرستان در این موزه در معرض دید عموم قرار گرفته است.

در موزه آیینه و روشنایی یزد نیز، از سال 1377 هجری شمسی تا به امروز انواع آینه،  ابزار وسایل روشنایی، انواع کبریت، قلمدان و طپانچه در معرض تماشای علاقه مندان گذاشته شده است.

در استان یزد بالغ بر 20 باب موزه فعال در شهر وجود دارد. یکی از موزه های زیبا و دیدنی این شهر موزه آیینه و  روشنایی است، که علاوه بر اشیاء داخل موزه خود بنا  موزه ایست در دل موزه ای دیگر. در و دیوار آن نگاه هر شخص را به خود جلب می کند و بازی نور و سایه و رنگ بر روی زمین آن نقش می بندد.
بازدید از این موزه پیشنهادی است که اگر آن را رد کنید، بی شک یکی از با ارزش ترین موزه های ایران را ندیده اید.

منبع : نشاط آوران

 از ویژگی های هنری و معماری مسجد جامع یزد می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• کاشی کاری های نفیس و جالب توجه که نشان دهنده قدرت و استواری بنا می باشد.
• سر در بلند و ارتفاعی برابر با 24 متر.
• وجود دو کتیبه با ارزش به خط های کوفی و ثلث که در کنار سردر با شکوه و بر روی کاشی لاجوردی معرق قرار گرفته است.
• بودن دو مناره زیبا با تزئینات کاشی کاری شده و ارتفاع حدود 47 متر.
• وجود دیوارهای داخلی شبستان، زیر گنبد و خارج گنبد.

بر طبق پلان مسجد جامع یزد  می توان این بنا را به تمثیل یک ایوان در دل کویر  دانست. ساختمان مسجد جامع یزد در طی سه دوره و در طی مدت 1000 سال بنا گشته است. در واقع پایه های اصلی بنا متعلق به دوره ساسانیان و شیوه معماری بنای فعلی را متعلق به دو دوره موسوم به آذری می دانند. سردر مسجد را متعلق به دوره تیموری و بنای گنبد خانه متعلق به دوره ایلخانی دانسته اند. در دوره صفوی دو مناره به مسجد الحاق شده که دارای ارتفاع 47 متر و قطری حدود 8 متر است، مناره ها هرچه به سمت بالا می روند باریک تر می شوند. بنابر این ساخت مسجد را متعلق به دوره های ایلخانی، آل مظفر، تیموریان، صفوی، قاجاریه می دانند.

از طریق انعکاس نور از گچ سفید گنبد و دیوار های مسجد می توان به مسأله ایجاد روشنایی غیر مستقیم بنا پی برد. از بخش های مهم مسجد می توان به نمای خارجی و داخلی ایوان اصلی و محراب زیبا اشاره نمود که بی نهایت ارزنده و جالب می باشد.

ورودی های بنا به دو ورودی اصلی و فرعی تقسیم می شود، که ورودی اصلی در ایوان بیرونی مسجد تعبیه شده که به خیابان می رسید و درب فرعی در سمت راست حیاط مجموعه واقع شده است که به محله های اطراف راه دارد.

مسجد جامع یزد به عنوان قدیمی ترین نمونه معماری مطرح است که در قرن نهم  هجری از معماری بنا تقلید شده است. این مسجد لقب بلند ترین مناره جهان را از آن خود کرده است.

این بنا در سال 1313هجری شمسی به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. شماره ثبت بنا 206 می باشد.

منبع : نشاط آوران

در واقع پشوتن جی دوسایی مارکار یکی از بازرگانان و نیکوکار پارسی ساکن هند بود که ثروت خویش را وقف ساختن امکانات رفاهی و آموزشی برای زرتشتیان ایرانی نمود و آثار وقف هایش در شهر های یزد، کرمان و تهران مشهود می باشد.

برای رسیدن به موزه مارکار یزد می توان از مسیر های میدان مارکار، کوچه فرش مشهد یا بلوار منتظر قائم، کوچه میلاد یزد وارد شد. موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیاندارای قدمتی بیش از 800 سال است. معماری به کار رفته در ساختمان موزه بی نظیر و با شکوه می باشد. بنای ساختمان از آجر بوده و در گذشته به عنوان خوابگاه شبانه روزی دانش آموزان دبستان و دبیرستان مارکار مورد استفاده قرار می گرفته است.

بنا شامل معماری خاصی است و به گونه ای صورت پذیرفته که بیشترین بهره از نور خورشید و بیشترین ماندگاری انرژی در آن اتفاق می افتد. برای تأمین آب مورد نیاز مجموعه از آب انبار، راه قنات و گاو رو استفاده می شده که تمامی بناها قابل بازدید می باشند. در محوطه مجموعه موزه، حمام و توالت های قدیمی مشاهده می شود که بازدید کنندگان را با سبک و سیاق زندگی مردمان 80 سال پیش آشنا می سازد. در زیر زمین مجموعه، موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان واقع شده است. بنابر این زمانی که  گردشگران به موزه می آیند در ابتدا با تاریخچه مجموعه آموزشی مارکار و زندگی نامه پشوتن جی دو سابایی مارکار بنیانگدار مجموعه رو در رو می شوند.

یکی از شعار های موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان یزد، بهبود مستمر است. به همین  خاطر موزه هر روز جذاب تر از روز گذشته اش می باشد.

گردشگران می توانند علاوه بر دیدن این موزه تاریخی از آتشگاه زرتشتیان که فاصله کمی دارد سر بزنند.

منبع : نشاط آوران

حمام خان یا گرمخانه نور، در سال 1212 هجری قمری توسط حاکم یزد محمد تقی خان  بافقی ساخته شد. این حمام در میدان خان شهر یزد واقع شده و در زمینی به مساحت 1170 متر مربع و با زیر بنای 900 متر مربع بنا گشت. مجموعه حمام خان یزد دارای بخش های مختلفی نظیر گاوروتون، خزینه و شاه نشین می باشد. این بنای تاریخی در حال حاضر، به عنوان چایخانه و رستوران سنتی استفاده می گردد.

از طریق سه مسیر میدان خان، بازارچه کاشیگری و بافت مسکونی مجاور می توان به بنای حمام خان رسید. بنای حمام شامل ورودی ها، گرمخانه، استخر کنار گرمخانه، سربینه و فضا های مرتبط با آن ها می باشد. در پیرامون سربینه حمام خان سکو های  نشیمن، جای نهادن کفش و رخت کن تعبیه شده که در مجموع می توان گفت که فضای سربینه از لحاظ مساحت و تزئینات از دیگر فضا های حمام مشخص تر بوده است. هم چنین برای روشنایی فضای سربینه از نورگیر های زیبایی که در گنبد مسقف شده کار شده، بهره برده می شده است. نقاشی هایی مزین در سطوح داخلی سربینه بوده که هم اکنون قسمتی از تزئینات باقی مانده است. در دوره های اخیر تعمیر و بازسازی هایی در حمام خان یزد صورت پذیرفته و در حال حاضر به ثبت تاریخی  رسیده است.

نمای داخلی حمام خان از سنگ و آجر است و آثاری از نقاشی های مربوط به اواخر  دوره قاجار بر روی دیوار های نبش شاه نشین در قسمت ورودی حمام دیده می شوند که متأثر از مطالب شاهنامه اند. گرمخانه حمام خان دارای چهار ستون میانی و دو سقف گنبدی شکل است که گرداگرد ستون ها احاطه شده اند.

هم چنین فضای بخش گاورو حمام، باریک و شیبدار بوده که گاو راحت تر بتواند آب از چاه بیرون کشد. دالان حمام در واقع فضایی است که سلسله مراتب ورودی، خروجی و سربینه را تشکیل می دهد.

منبع : نشاط اوران

در میدان امیر چخماق یزد بنایی به نام مسجد میر چخماق یا مسجد جامع نو دیده می شود. این میدان شامل بازار، تکیه، دو آب انبار و مسجد است که در قرن 99 هجری در دوره تیموریان ساخته شده است و نام آن برگرفته از نام امیر جلال الدین چخماق از فرماندهان و امرای شاهرخ تیموری می باشد.

امیر چخماق در مواقعی که جنگ های حساس صورت می گرفت با شتاب از شهر یزد  خود را به لشکر شاهرخ می رساند و روابط ایشان با شاهرخ تیموری، نزدیک و بسیار مستحکم بود. امیر چخماق به همراه همسرش فاطمه خاتون و با توجه به الگو گرفتن از بارگاه پادشاهی شاهرخ، به عمران و آبادانی شهر یزد پرداخت و خدمات قابل توجهی را در این شهر به ثمر رساند.

میدانی که در شمال مسجد ایجاد شده از گذشته تا به امروز پا برجا بوده و اکنون مرکز شهر یزد می باشد. در زمان شاه عباس صفوی و در قرن سیزدهم هجری تغییراتی در آن ایجاد و برخی از آثار آن احیا شد. هم چنین جلوی مسجد امیر چخماق یزد و سردر  بازار تبدیل به حسینیه شد.

در سمت شرقی میدان امیر چخماق بازاری به نام حاجی قنبر وجود دارد. او نیز از  حکمرانان یزد بوده که آثار دیگری نیز در یزد بنام او ساخته شده است.

بر سر در بازار حاجی قنبر بنایی زیبا قابل رویت است که از معرف های شهر یزد بوده و هم چنین زمانیکه  از بنای میرچخماق صحبت می شود مرادشان همین بنا می باشد، اگرچه از آثار امیر چخماق نیست.

کشمکش هایی بین مقامات سازمان استانداری یزد و سازمان میراث فرهنگی ایران برای تدفین شهدای گمنام جنگ ایران و عراق در میدان میرچخماق صورت گرفت که در نهایت به دفن آن ها در این محل منجر شد. اگر چه سازمان میراث فرهنگی  تدفین آنان را به ضرر ثبت شدن این بنا در فهرست میراث جهانی یونسکو اعلام نمود.

منبع : نشاط آوران