در اواخر دوره سلسله افشاریه، محمد تقی خان بزرگ که جزء خاندان خوانین یزد بود، باغ دولت آباد را در شهر یزد احداث گردید. محمد تقی خان قناتی را ایجاد نمود که آب مهریز را به باغ دولت آباد می رساند.

مساحت این باغ در حدود 700 مترمربع می باشد. در فضای این باغ ساختمان ها، حوض ها، آبنماها و گل های بسیاری به چشم می خورد. از سنگ مرمر شهر مراغه در بناهای باغ دولت آباد استفاده شده با اینکه سنگ مرمر یزد در آن زمان زبانزد و مرغوب بود و جای تعجب داشت که چرا بکار نرفته است.

مرتفع ترین بادگیر که در ایران است، بادگیر باغ دولت آباد یزد، که به شکل منشور است. بعلاوه بلندترین بادگیر جهان با ارتفاع حدود 34 متر شناخته شده است.

باغ دولت آباد از دو بخش اندرونی و بیرونی  تشکیل شده که عبارتند از:

بخش اندرونی باغ شامل: بادگیر تابستانه، ساختمان زمستانه، حرمخانه، آشپزخانه، درشکه خانه، برج دیده بانی، اتاق های خدمه، آب انبار خصوصی و اصطبل های تابستانه و زمستانه است. این بخش از باغ محل سکونت حاکم بود.

بخش بیرونی باغ شامل:  ساختمان سردر اصلی، ساختمان تالار آئینه، ساختمان تهرانی، دو برج دیده بانی، دو بازارچه، دیوانخانه و آب انبار عمومی است.

هوای خنکی از ترکیب باد و آب که در حوض های داخلی بنا در جریان می باشد به بخش تالارها و شاه نشین وارد می شود. به همین دلیل به این قسمت بنا، ساختمان تابستانه می گفتند.

در باغ دولت آباد درختان سرو و کاج، قنات با طول 65 کیلومتر، باغچه های درختان انگور و انار و آب نمایی با طول 206 متر و عرض 6 متر دیده میشود.

قنات تاریخی دولت آباد دارای قدمتی بیش از دویست سال است. این قنات عظیم از اتصال دادن 5 رشته قنات درست شده که سرچشمه آن از ارتفاعات مهریز می باشد. از آب این قنات برای اراضی مهریز و فعالیت چند آسیاب آبی و استفاده در بعضی از آبادی های اطراف یزد به کار برده می شد.

 بناهای مختلفی در اطراف باغ دولت آباد واقع شده که معمار همانند یک بازی آب را به درون فضاها برده و باز خارج کرده است.  آب در ابتدا وارد حوض یکپارچه مرمردر زیر بادگیر می جوشد و بالا می آید سپس وارد حوض وسط هشتی می شود. از آنجا وارد سه حوض در سه شاه نشین شده و در مقابل اتاقها سه سینه کبک از سنگ مرمر قرار گرفته و زمانی که آب کم است ، آن را بیشتر نشان دهد. آب بعد وارد حوض کلگی و سپس وارد جوی های دو طرف کرت جاری می شود و به سردر وارد شده و در برخی موارد وارد آبگردانی می شد که نمای زیبایی را ایجاد می کرد. بعد جریان آب از عمارت خارج شده و به استخر بزرگی می رسد که از آنجا این آب به آبادی ها و خیابان ها می رفت و برای کشت و زرع استفاده می گردید.

امروزه، مجموعه باغ دولت آباد توسط یکی از نوادگان مرحوم محمد تقی خان اداره می شود. طراحان علاقه مند به باغ ایرانی  همچنان از معماری باغ دولت آباد یزد اطلاعات کسب می کنند.

منبع : نشاط آوران