تاریخچه : یکی از آثار مولانا ضیاء الدین حسین رضی فرزند شرف الدین یزدی، مدرسه ضیائیه یزد است که در سال 631 هجری قمری بنیان نهاده شد و کار اتمام آن توسط پسرانش در سال 705 هجری قمری صورت گرفت. این مدرسه به زندان اسکندر شهرت دارد.

مدرسه ضیائیه در محله فهادان و در مجاورت بقعه دوازده امام بنا شده است.  رواق هایی در اطراف مدرسه مشاهده شده و محرابی در شبستان مدرسه وجود دارد. چاهی در اطراف مدرسه ضیائیه با قطر حدود دو متر قرار دارد که منتهی به سردابی با عمق حدود 5 مترمی شود. از جمله آثار به جا مانده از بنای اولیه ساختمان می توان به حوضی قدیمی در کف سرداب اشاره کرد.

از خصوصیات عصر مغولی می توان معماری مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر یزد را عنوان نمود. تزئینات کاشی کاری در این بنا مشاهده نشده و تنها آثاری که مدرسه ضیائیه را برپا نگه داشته آثار باقی مانده از خشت خام بوده است.

گنبد مدرسه ضیائیه یزد سراسر از خشت خام ساخته شده که در آن تزئینات و آرایش گچبری با آبرنگ طلایی و لاجوردی به کار گرفته شده بود که هم اکنون بر روی گچ سفید دیوار بخش هایی از آن بر جای مانده است.

هریک از اندازه طولی اضلاع چهار دیوار گنبد معادل 8,8 متر است. هم چنین ارتفاع بقعه و فاصله دهنه آن به ترتیب 18 و 9,5 متر می باشد. باعث تأسف است که اثر چندانی از کتیبه های چهار دیوار درونی گنبد باقی نمانده است.

روایت هایی درباره قدمت ساخت مدرسه ضیائیه یزد مطرح است که عده ای آن را مربوط به زمان حمله اسکندر مقدونی به ایران می دانند که از این بنا به منظور زندان استفاده می گردیده اما در طی تاریخ و با گذشت زمان به عنوان مدرسه تغییر کاربری داده است.

هم چنین در تاریخ جدید یزد ذکر شده که در پیرامون مدرسه ضیائیه درگاه بلند، دو مناره مرتفع و باغچه مشجر بوده که روبروی آن زاویه، کتابخانه و حمام ساخته شده بود.

منبع : نشاط آوران