یکی از جاذبه هایی که برای مردم ایران از اهمیت خاصی برخوردار بوده، بنای تاریخی پاسارگاد شیراز است. این بنا که به شهر مادر سلیمان نیز معروف می باشد دارای  قدمتی 2500 ساله است . پاسارگاد شیراز ، در دشتی بزرگ واقع در دشت پاسارگاد در قسمت شمالی استان فارس و در حصار رشته کوه های زاگرس در فاصله 130 کیلومتری شمال شیراز قرار دارد. که به علت وجود مقبره کوروش بزرگ که یکی از بزرگترین و مهمترین پادشاهان دوران هخامنشی بود اهمیتی دو چندان پیدا کرده است. به نحوی که در اوایل سال 1393 بازدید تورهای اروپایی از این مکان رشد 200 درصدی نسبت به سالهای قبل خود داشته است . حال در این مقاله می خواهیم جذابیت های این بنا را معرفی کرده و بیشتر با مجموعه پاسارگاد آشنا شوید.

 مجموعه تاریخی پاسارگاد شیراز ، در تاریخ 24 شهریور 1310 با شماره ثبت 19 ثبت ملی شد و در سال 2004 میلادی معادل با 1383 شمسی در 28امین نشست یونسکو به شماره ثبت 1106  به عنوان پنجمین مجموعه ثبت شده با 100 درصد آرا به ثبت رسید .

حال به تاریخچه پاسارگاد و چگونگی ایجاد آن می پردازیم :

هخامنشیان در سرزمینی به نام پاسارگاد زاده شده اند، خاندان پارس ، در سال 550 قبل از میلاد، بر مادها پیروز شدند، کوروش دوم بر پایه سنت این منطقه را پایتخت انتخاب کرد ، به علت اینکه در نزدیکی منطقه ای بود ، که بر ایشتووگو پادشاه ماد پیروز شد . این پیروزی باعث پیروزی های دیگری مانند چیرگی بر لیدی ، بابل نو ، و مصر را به دنبال داشت. امپراتوری هخامنشی سپس به دست پسر او کمبوجیه و داریوش اول پایدار و وسعت یافت . از کوروش کبیر در گذشته به عنوان آزاد کننده و شخصی که یهودیها را از تبعید بازگردانده یاد شده است.

داریوش بزرگ پایتخت نمادین خود را در شهر پارسه در 70 کیلومتری جنوب پاسارگاد بنا نهاد . تا زمانی که اسکندر مقدونیه در سال 330 قبل از میلاد بر امپراتوری هخامنشی غلبه کرد ، پاسارگاد پایگاه مهم سلسله ای باقی ماند.

در عصرهای بعدی ، از تل تخت کماکان به عنوان یک قلعه سود برداری می شد ، با اینکه کاخ ها آزاد شده و دوباره مصالح آنها مورد استفاده قرار می گرفت . از قرن هفتم به بعد ، آرامگاه کوروش بزرگ به آرامگاه مادر سلیمان تغییر نام پیدا کرد و به یک مکان زیارتی تبدیل شد . در قرن دهم دور آن مسجد کوچکی بنا گردید ، که تا قرن چهارم مورد استفاده قرار گرفت این محوطه طی قرن ها مورد بازدید مسافران بود که باعث از دست رفتن تدریجی اجزاء مختلف آن شد.

در قرن هفتم قمری اتابکی از سلغریان پارس در نزدیکی آرامگاه کوروش بزرگ مسجدی بنا کرد که در آن از سنگ کاخ ها استفاده شده بود . به مناسبت جشن های 2500 ساله شاهنشاهی ایران در سال 1971 این سنگها دوباره به جاهای اصلی خود بازگردانده شدند کاخ محل زندگی او بدون تردید بیانگر معماری زمان یونانی می باشد . زمانی که کوروش کبیر در سال 545 قبل از میلاد سارد را به تصرف در آورد شیفته بناهای مرمرین شاهان لیدی قرار گرفت و به همین علت خیلی سریع شماری از اساتید اهل لیدی را برای کار در پاسارگاد فراخواند . در کاخ تناسب سنگهای تیره و روشن مخصوصا در پایه ها نظرات را به خود جلب می کرد .

ازاسنادی که تاریخ نویسان یونانی و رومی باقی گذاشته اند مشخص است که پاسارگاد را بیشتر حاصل کار کوروش کبیر می دانسته اند این نگرش به چند دلیل دیگر نیز ثابت شده است .

اولین دلیل : آرامگاه کوروش بزرگ که خودش آن را بنا کرده بود ، نشان از ارتباطی میان طراحی نقشه و کاربرد نما پردازی در میان باغ بزرگ پاسارگاد با کاخ های دروازه است . که نشان می دهد همگی حاصل فکر و خلاقیت یک نفر یعنی کوروش بزرگ بوده است

 دومین دلیل : کتیبه سه زبانه عیلامی ، پارسی باستان و اکدی بر روی جزرها و درگاه های آن سه کاخ نشانگر این است که آنها با کوروش کبیر در ارتباط بوده اند.

سومین دلیل : نوع معماری و به خصوص نحوه سنگ تراشی و بست های قدیمی هر چند کوتاه بر معماری تخت جمشید را که از ابتدای دوره داریوش بزرگ شکل گرفته بود نشان می دهد و به خصوص در نقوش ، که از سنت های کشورهای مختلف گرفته شده اند ، اما هنوز به طور ثابت فضا و ساخت ایرانی نگرفته اند و کاملا مشخص است که حالتی آزمایشی و نمادین داشته است و آثار سنگ تراشان لودیه ای و ایوانه ای به خصوص در نوع تراش سنگ ها و ابزار آلات سنگ تراشی پیداست . در نتیجه می توان با قاطعیت بیان کرد که بناهای پاسارگاد با کوروش بزرگ آغاز شده است.

در سال 529 قبل از میلاد کوروش بزرگ به قبیله هایی از سکاها در آسیای مرکزی هجوم برد و در جنگ با ماساگت ها دار فانی را وداع گفت .جسد وی را مومیایی کرده و داخل تختی از طلا قرار داده و اشیاء با ارزش پادشاهی و جنگی او را در کنارش گذاشتند. باستان شناسان عهد اسکندر نقل می کنند، زمانی که اسکندر به پاسارگاد آمد و از آرامگاه کوروش بزرگ که بین باغی بزرگ قرار داشت، بازدید کرد به آریستوبولوس دستور داد که  داخل مقبره را تزئین کند. وی داخل مقبره یک میز و تعدادی ظروف طلایی و سلاح های با ارزش و لباس های خود کوروش و تمامی جواهراتی را که زمانی به خود می آویخت یا به دست می کرد را مشاهده کرد. این آرامگاه در آن زمان توسط شماری از مغان ها ( در اصل طایفه ای از مادها که امورات مذهبی را انجام می دادند) محافظت می شد ولی در زمان اسکندر مورد حمله و سرقت قرار گرفت و تمامی اشیاء با ارزشش به سرقت رفت.

ویژگی های ارزشمند بنای پاسارگاد شیراز:

اولین پایتخت شاهنشاهی هخامنشی در مرکز استان فارس، در دشت ، رودخانه پلوار قرار دارد . نام این شهر  “اردوگاه پارس”  از موقعیت مکانی شهر برآورد شده است . در قرن ششم پیش از میلاد کوروش بزرگ این شهر را بنا کرد .

محوطه اصلی توسط یک منطقه بزرگ طبیعی محصور شده است ، که شامل حدودا 7127هکتار است. محوطه اصلی شامل مکان های زیر می شود:

آرامگاه کوروش بزرگ ، باغ پادشاهی پاسارگاد ، مسجد پاسارگاد ، پل ، کاخ اختصاصی ، آب نماهای باغ شاهی ، ساختارهای دفاعی تل تخت،محوطه مقدس ، کاخ بارعام ، دوکوشک ، آرامگاه کمبوجیه ، کاروانسرای مظفری ، تنگه بلاغی.

محوطه مرکزی ، محوطه ای حفاری شده است . ولی پایتخت باستانی (شهرستان پاسارگاد) منطقه ای بسیار عظیم تر از منطقه مرکزی است که هنوز حفاری نشده است . در اطراف محوطه حفاظتی باز مانده های دیگری از جمله : محدوده مقدس( حدود سال 530-550  قبل از میلاد) ، و محوطه های تل نخودی ، تل سه آسیاب ، تل خاری ، دوتلان ، که برخی از اینها به قبل از تاریخ برمی گردد ، همچنین مدرسه یا کاروانسرا(قرن 14 میلادی) نیز به قبل از تاریخ برمی گردد . همینطور 5 روستا که محل سکونت کشاورزان است در محوطه حفاظتی وجود دارد.

بنده به عنوان یک گردشگر هر گاه به شهر شیراز سفر میکنم یکی از اولویتهایم برای بازدید رفتن به پاسارگاد و بازدید از آرامگاه کوروش بزرگ می باشد به نظر من یک ایرانی اصیل هیچ گاه این فرصت را از دست نمی دهد و حتما برای بازدید از این بنا ارزشمند به شهر شیراز (شهرستان پاسارگاد) سفر کرده  و از نزدیک این بنا را دیدار می کند.

جذاب ترین بخش این مجموعه بنای آرامگاه کوروش بزرگ است که بیشتر معروف به مشهد شهر مادر سلیمان بوده است . در سال1820 بعد از بررسی های باستان شناسی ، هویت اصلی بنا به عنوان آرامگاه کوروش بزرگ تشخیص داده شد ، و همچون گوهری در دشت می درخشید . این آرامگاه قریب 530 تا 540 قبل از میلاد از سنگ آهکی به رنگ سفید ساخته شده است . بنای آرامگاه بین باغ های سلطنتی قرار داشته و از سنگ های عظیمی که طول برخی از آنها به هفت متر می رسد ، ساخته شده است.

بنای آرامگاه کوروش بزرگ دارای دو بخش معروف است :

اولین بخش ، سکویی 6 پله ای که قاعده آن مربع مستطیلی به طول 165متر مربع است.

دومین بخش ، چهار دیواری کوچک به وسعت 7/5 متر مربع که سقف به شکل شیب بامی دارد و ضخامت دیوارهایش به 1/5 متر می رسد.

انبار آرامگاه ، در اوج ، شکل یک خانه شیروانی ساده با یک ورودی کوچک در غرب را داراست . قریب به 1 قرن پیش اعتقاد بر این بود ، که این بنا آرامگاه مادر سلیمان باشد و در عصر اتابکان در زمان آل بویه با استفاده از ستون های باقی مانده از کاخ های باستانی مسجدی به نام مسجد اتابکی دور آن ساخته ومحرابی کوچک در انبار کنده کاری شد. در در دهه 1970 باقی مانده های مسجد پاکسازی شده و قسمت های تاریخی به قریبی مکان های اصلیشان بازگردانده شدند.

در شیب سقف آرامگاه دو سوراخ عظیم وجود دارد که برای کاستن وزن سقف ایجاد شده و برخی به علت نداشتن اطلاعات ، آن مکان را ، مکان نگهداری جسم کوروش  کبیر و همسرش دانسته اند.

ویژگی های بارز این بنا ارزشمند :

نشانگر شاهکاری از نبوغ ساخته‌های بشری است.  نمادی از تبادل ارزش‌های والای انسانی در دوره زمانی خاص و در یک حوزه فرهنگی جهانی در رابطه با پیشرفت‌های معماری، فنی، ساخته‌های هنری، طراحی شهرها و مناظر است . نشانگر گواهی منحصر به‌فرد یا حداقل استثنایی از یک سنت فرهنگی یا تمدن که هنوز پابرجاست و یا از بین رفته است. و نمونه‌ای برجسته از گونه‌ای بنا، معماری مجموعه فنی ویا منظر که در تاریخ بشر مرحله چشمگیری است.

متن منشور حقوق بشر کوروش کبیر :

اینک که به یاری «مزدا» تاج سلطنت ایران و بابل و کشورهای چهارگوشه جهان را به سرگذاشته ام اعلام می کنم که تا روزی که زنده هستم و مزدا توفیق سلطنت را به من می دهد دین و آئین و رسوم ملت هائی را که من پادشاه آنها هستم محترم خواهم شمرد و نخواهم گذاشت که حکام و زیر دستان من دین و آئین و رسوم ملت هائی که من پادشاه آنها هستم یا ملت های دیگر را مورد تحقیر قرار بدهند یا به آنها توهین نمایند.من از امروز که تاج سلطنت را به سر نهاده ام تا روزی که زنده هستم و مزدا توفیق سلطنت را به من می دهد هرگز سلطنت خود را بر هیچ ملتی تحمیل نخواهم کرد و هر ملتی آزاد است که مرا به سلطنت خود قبول کند یا نکند و هرگاه نخواهد مرا پادشاه خود بداند من برای سلطنت آن ملت مبادرت به جنگ نخواهم کرد. من تا روزی که پادشاه ایران هستم نخواهم گذاشت کسی به دیگری ظلم کند و اگر شخصی مظلوم واقع شد من حق وی را از ظالم خواهم گرفت و به او خواهم داد و ستمگر را مجازات خواهم کرد.من تا روزی که پادشاه هستم نخواهم گذاشت مال غیر منقول یا منقول دیگری را به زور یا به طریق دیگر بدون پرداخت بهای آن و جلب رضایت صاحب مال ، تصرف نماید و من تا روزی که زنده هستم نخواهم گذاشت که شخصی دیگری را به بیگاری بگیرد و بدون پرداخت مزد وی را به کار وا دارد.

من امروز اعلام می کنم که هر کسی آزاد است که هر دینی را که میل دارد بپرستد و در هر نقطه که میل دارد سکونت کند مشروط بر اینکه در آنجا حق کسی را غصب ننماید و هر شغلی را که میل دارد پیش بگیرد و مال خود را به هر نحو که مایل است به مصرف برساند مشروط بر اینکه لطمه به حقوق دیگران نزند. هیچ کس را نباید به مناسبت تقصیری که یکی از خویشاوندانش کرده مجازات کرد . من برده داری را برانداختم . به بدبختی های آنان پایان بخشیدم .

من تا روزی که به یاری مزدا زنده هستم و سلطنت می کنم نخواهم گذاشت که مردان و زنان را به عنوان غلام و کنیز بفروشند و حکام و زیر دستان من مکلف هستند که در حوزه حکومت و ماموریت خود مانع از فروش و خرید مردان و زنان بعنوان غلام و کنیز بشوند و رسم بردگی باید به کلی از جهان برافتد.

از مزدا خواهانم که مرا در راه اجرای تعهداتی که نسبت به ملت های ایران و بابل و ملل چهار جانب جهان بر عهده گرفته ام موفق گرداند.

صنایع دستی همدان ، قدمتی به اندازه تاریخ کهن آن دارد. صنایع دستی همدان، میراث معنوی این استان محسوب می شوند. در کنار آثار تاریخی، صنایع دستی شهر همدان، توجه گردشگران داخلی و خارچی را به خود جلب می کند. همچنین علاوه بر شهرت داخلی، در سطح بین الملل و صادراتی نیز زبانزد دارد. صنایع دستی همدان قالی بافی، چرم دوزی، گلیم، مرواربافی و گیوه بافی می باشد، و از همه مهمترمیتوان بهسفال و سرامیک لالجین اشاره کرد.

صنایع دستی دیگر این شهر عبارتند از :

• منبت کاری
• معرق کاری
• مسگری
• قلم زنی
• سنگ تراشی
• طلاکوبی
• نقره کوبی

سفال لالجین همدان

در بازارها و بازارچه های صنایع دستی اطراف آثار تاریخی همدان آنچه بیشتر از همه خودنمایی می نماید، اشیاء سفالی، در رنگ ها و طرح های مختلف است که نظر همگان را به خود جلب می کند. شاید بتوان گفت هنر ساخت وسایل گلی، یکی از اولین هنرهایی است که بشر آموخت و به این وسیله مایحتاج مورد نیاز زندگیش را ساخت. لالجین همدان هم در زمینه سفالگری قدمتی بیش از 700 سال دارد. این اشیاء زیبا در شهر همدان یافت می شود و می توانیم بعنوان یادگاری از سفر به همدان، همراه خود ببریم. ظرف، تابلو،مجسمه، ترکیب سفال با دیگر هنرها مانند جوب، منبت، مینا کاری و … آثاری است که به چشم میخورند. سفال لالجین همدان را میتوانیم به دو بخش تقسیم کنیم بخش اول آنچه در 70 سال پیش، تولید می شد که از لحاظ شکل ظاهری و اندازه متفاوت است و بیشتر برروی آن طرح و نگارهای زیبا کشیده شده است. بخش دوم بازمیگردد به 30 سال گذشته، آنچه ساخته شد در رنگ های ساده بود گاهی به سبک چینی سفید هم دیده میشد. برای آشنایی بهتر با هنر سفالگری همدان پیشنهاد می کنم حتما بازدیدی از موزه ی سفال که در یکی از محله های قدیمی همدان است، داشته باشید.

چرم همدان

استان همدان به دلیل آب و هوای مناسب، در زمینه دامپروری قدمت طولانی دارد و سابقه تولید چرم در این منطقه به بیش از 3000 سال می رسد . در زمان های گذشته همدان در زمینه تولید چرم و چرم دوزی آن پیشتاز بوده است و این شهر به دباغخانه معروف بود، و کارگاه هایی مختص دباغی پوست حیوانات وجود داشت که امروزه خیلی از آن ها تعطیل شده اند. در گذشته چرم همدان شهرت بسیاری داشته و به دیگر کشور های هم صادر می شده است. کمربند، کیف، کفش، جاکلیدی و لباس های چرم دست سازهایی هستند که توسط هنرمندان این حرفه ساخته می شوند. همچنین ناگفته نماند اولین کارخانه چرم سازی ایران در شهر همدان تاسیس شد. پس یکی از بهترین سوغات های همدان ، صنایع چرم این شهر است.  

قالی بافی همدان 

در بسیاری از شهرهای ایران هنر قالی بافی رونق دارد. شهر همدان به دلیل رونق کشاورزی و دامداری و تولید پشم و نخ های مرغوب یکی از پیشگامان در این زمینه است. هنرمندان قالی باف همدان مانند سایر شهرها، سبک و سیاق خاص خود را در بافت فرش دارند. ویژگی هایی که می توان به آنها اشاره کرد استفاده از پشم های دست ریس شده و رنگرزی طبیعی همچنین طرح های شکسته و هندسی می باشد. ماهی و ترنج هم طرح هایی هیتند که بیشتر به چشم میخورند همچنین برای رنگ آن از شیره ی گیاهان استفاده می کنند که به اصطلاح قالی هایی با رنگ های ثابت گفته می شوند و هر چه کهنه تر شوند زیبایی آن ها بیشتر خواهد شد. اما امروزه از رنگ های شیمیایی استفاده می کنندکه بعد از مدتی قالی ها رنگ پریده می شوند. قالی های همدان اسم های گوناگونی دارند که پنج چارک و دوزرعی طرفداران بسیاری دارد. فرش های خرکی، کناره، پشتی، روکرسی مشتری کمتری دارد. در این بین میتوان تابلوفرش های زیبا و نفیسی هم یافت.

گلیم همدان

گلیم فرش بافته شده ی صاف و یا قالی بدون گره، پرز و خواب می باشد. معمولا گلیم هنر دست عشایر هر منطقه است که برای استفاده خود می بافند همدان هم در زمینه بافت گلیم در ایران جایگاه بالایی دارد. نقش و طرح گلیم در هر منطقه مختص خودش است و میتوان از روی طرح هر گلیم گفت از کدام شهر است . نقش گلیم همدان گل لاله، خرچنگی، زنگوله، گل سبدی، گل قندی، ضربدری، دست دلبر، جناقی و اسلیمی است. شهر نهاوند استان همدان،در این صنعت پیشروتر است و گلیم های این منطقه جزو کالاهای صادراتی می باشد .

مروار بافی همدان

مرواربافی هنری با عمر 50 سال، در همدان است. مروار در بخش هایی از استان همدان کشت می شود که کیفیت و مرغوبیت ترکه هایش آن را مناسب برای بافت انواع محصولات حصیری کرده است. مروار بافی علاوه بر استان همدان، در دیگر شهرهای ایران هم انجام میشود ولی چوب مورد نیازشان را، از همدان تامین میکنند. این بافته های زیبا را می توان در شکل انواع سبدها، مبلمان، میزو صندلی، …. دید. شیوه ی بافت به این صورت است که ترکه هایی که قابلیت تقسیم شدن به سه یا چهار قسمت دارند را جدا کرده و می خیسانند تا منعطف شود و پس از آن به شیوه ی مخصوص خود شروع به بافت می کنند. این سبدهای زیبا را میتوان بعنوان یادگاری از صنایع دستی استان همدان بهمراه خود به شهرمان ببریم چون کمتر کسی این سبد بافی همدان را می شناسد. 

گیوه بافی همدان

در گذشته گیوه طرفداران بسیاری داشت، بزرگترین مزیت گیوه سرد بودنش بود که در فصل تابستان استفاده بسیاری داشت. در این حرفه کفش هایی می دوزند که رویه آن نخ های پنبه ای و زیرش، از چرم درست می شود. اما امروزه کفش های صنعتی جای آنها را گرفته اند، و تقریبا میتوان گفت دیگر تولید نمی شوند اما در چند روستای همدان زنان به این هنر مشغولند و منبع درآمد خوبی از این راه دارند.

میرزا محمد علی بیگ معروف به صائبا، از سخنوران نامدار قرن یازدهم هجری قمری است. خانواده صائب تبریزی دارای اصالت تبریزی و آنچه درباره خانواده ایشان گفته شده که آن ها از وابستگان شمس مغربی (شاعر قرن هشتم هجری قمری) بودند. صائب، در تبریز متولد شد و سال های کودکی و نوجوانی اش به روزگار شاه عباس اول گذشت. صائب تبریزی در جوانی به حج رفت و مدتی در شهرهای عثمانی به گشت و گذار پرداخت، سپس به ایران بازگشت. در سال های پایانی پادشاهی شاه عباس از اصفهان به کابل رفت که در آن زمان ظفرخان بر آن جا حکمرانی می کرد. صائب تبریزی در کابل مورد محبوب ظفرخان و در اگره مورد کرامات شاه جهان قرار گرفت.

در روزگار صفویان، شاهان به سبب تسلط زبان ترکی، شاعران فارسی زبان را اکرام نمی کردند و فقیهان بر دربار صفوی مسلط بودند که اجازه تکاپو را از شاعران گرفته بودند. به همین دلیل شاعران به دربار تیموریان هند رفته و رویاهای خویش را محقق می دیدند.

آنچه در زندگی نامه صائب تبریزی آمده که ایشان، در هند مورد احترام شاعران دیگر واقع شد بطوریکه بعد از شش سال درد دوری از وطن همراه پدرش به ایران بازگشت و به حضور شاه عباس دوم رسید و عنوان ملک الشعرایی یافت.

میرزا محمد علی بیگ صائب تبریزی، شعر بسیار می سرود که شمار اشعار او را از شصت هزار تا صد و بیست هزار بیت بیان نمودند.

شعر صائب تبریزی، شعر احساس و حکمت عامه است. در شعر صائب تبریزی، دردها و اندیشه های مردم مجال بیان می یابند و زبان عامه است که آن را تازگی می بخشد و ظرافتی بی همانند، آن را از راه و رسم شاعران مدرسه جدا می کند.

در شعرهای بازمانده از صائب تبریزی قصیده، مثنوی و غزل هم وجود دارد که سخن شناسان قصیده و مثنوی هایش را چندان نستوده اند. آن چه از شعرش او را از دیگر شاعران عصر صفوی و دیگر ادوار تاریخ ادبی ایران امتیاز بخشیده است، غزل های او می باشد. غزلیات صائب تبریزی دارای مضمون های نو ، دگرگونی و هیجان است و پرده هایی بدیع و نگارین ایجاد می کند.

صائب تبریزی، خط شکسته نستعلیق را به شیوه ای شیرین نوشته و نسخه هایی از دیوان صائب تبریزی به خط خودش در گوشه و کنار جهان به چاپ رسیده است.

صائب تبریزی، به سال 1081 هجری قمری در باغ اصفهان که اینک به قبر آقا معروف است  به خاک سپرده شد. آرامگاه صائب تبریزی هم اینک در کنار نهر نیاصرم ، خیابان صائب می باشد.

در اینجا نگاهی می اندازیم به صنایع دستی اصفهان که شهرت جهانی دارند. و شاید بسیاری از مردم دنیا، ایران را با صنایع دستی شهرهایی چون اصفهان بشناسند. صنایع دستی شهر اصفهان نشان دهنده ی ذوق و هنری است که مردمش داشتند. 

صنایع دستی اصفهان، قدمتی طولانی دارد. اوج رونق و شکوفا شدن این هنرهای زیبا دوران صفویه بود، از آن زمان این مهارت از هنرمندان و استادان بزرگ، با روش استاد شاگردی، نسل به نسل منتقل شد تا به امروز. صنایع دستی اصفهان پستی بلندی های زیادی داشته است. پس از رونق دوران صفویه، بازار این حرفه در زمان قاجاریه از رونق افتاد و بعد از انقلاب مشروطه، جان تازه ای گرفت و خوشبختانه هنوز هم پابرجاست. با نگاه کردن به آثار تاریخی زیبای اصفهان میتوان اصالت هنرهایی چون کاشی کاری، تزئینات آجری، آینه کاری، انواع خط و گچ بری در دیواره، سقف ، ستون و … مساجد، عمارت ها و دیگر آثار تاریخیش دید.

با عبور از بازارهای قدیمی اصفهان مانند قیصریه، صنایع دستی چشم نوازی را میبینیم که نظر هر کسی را به خود جلب می کند. با عبور از این بازار و دیدن گردشگران داخلی و خارجی می توان فهمید که این صنایع زیبا علاقمندان بسیاری دارد. صنایع دستی زیبای اصفهان قلم زنی، میناکاری، خاتم سازی، پارچه قلمکار، ملیله سازی، فیروزه کوبی هستند، که توضیح مختصری درباره آنها بیان کردم.

از جمله دیگر صنایع دستی اصفهان، به موارد زیر می توان اشاره کرد:

• قالی بافی
• نگارگری
• منبت کاری
• نمدمالی
• تراش مس
• صحافی
• ضریح سازی
• معرق
• سرمه دوزی

میناکاری اصفهان

در مغازه های صنایع دستی اصفهان و حتی دیگر شهرها ظروف و اشیاء نیلگون رنگی، دیده می شود که یکی از پر طرفدارترین صنایع دستی اصفهان است. در مورد زمان پیدایش این هنر زیبا اطلاعات دقیقی در دست نیست و تنها، نمونه های محدودی از دوران صفوی باقیمانده است و بعد از آن در دروان قاجار نمونه های اندکی همچون سرقلیان و کوزه قلیان و .. که میناکاری بوده، به چشم میخورد. پس از آن، دوران پهلوی شروع خوبی برای این هنر بود، که استاد «شکرا… صنیع زاده» توسعه اش داد.

 عناصر اصلی هنر میناکاری، فلز و آتش است و بعد از آن رنگ هایی ک به آن جلوه می دهد. روی طلا و نقره می توان میناکاری انجام داد ولی مس فلز اصلی انجام این کار است. زیباترین اشیای میناکاری که نظرها را جلب می کند ظروف تزیینی، گلدان، زیور آلات ،جعبه لوازم آرایش، تابلو و … است. گاهی ترکیب این هنر زیبا را در کنار دیگر آثار هنری میتوان دید.

قلم زنی اصفهان

قلم زنی در اصفهان جز صنایع دستی پررونق است. قلم زنی هنری است، که شاید از همان ابتدای زندگی بشر بوجود آمده. قلم زنی همان هنر حکاکی کردن روی سنگ (حجاری)  بوده که طی مراحل مختلف در طول تاریخ، بر روی فلزهای گرانبها انتقال یافت.

هنر قلم زنی، کنده کاری و ایجاد نقش و طرح با قلم و ضربه چکش، روی اشیای فلزی است. طلا، مس، برنج، نقره، آلیاژ مس و برنج فلزاتی هستند که برای قلمزنی عموما استفاده می شوند. اشیای بسیاری مانند ظروف، گلدان ها، تابلوها و … با هنر قلمزنی آراسته شده اند، که زیبایی خیره کننده شان نظر همه را به خود جلب می کند.

پارچه قلمکار اصفهان

پارچه قلمکار یکی از صنایع دستی پرطرفدار اصفهان است. تاریخ پیدایش هنر قلمکاری به زمان حمله مغول ها باز می گردد، که نوعی ایده ی جدید از هنرمندان ایرانی بود. سپس در دوران صفویه گسترش یافت. در زمان شاه عباس صفوی از این پارچه های زیبا برای دوخت لباس استفاده می شد و توجه درباریان را به خود جلب کرد بطوری که لباس هایشان را با این پارچه ها تهیه می کردند. پارچه های زمان صفوی بسیار پرکار بود و کمتر جای خالی در آن ها دیده می شد. اما از رونق آن در دوران قاجار کاسته شد، سپس رضاشاه با دادن تمهیدات ویژه سبب رونق این حرفه شد. امروزه، در خانه هر ایرانی، می توان یکی از این پارچه های زیبا را دید.

قلمکاری به معنای تصویر کردن نقوش و طرح هایی بر روی پارچه ساده از جنس کتان و کرباس می باشد. اوایل این عمل با قلم مو انجام می شد ولی به علت صرف وقت و هزینه، هنرمندان ترجیح دادند مهرهایی را حکاکی کنند، و این کار را برایشان ساده تر کرد. بیشتر طرح های که بر روی این پارچه ها دیده می شود تصویر عشاق، تصاویر تاریخی، تصویر شعرا، تصاویر طبیعت، بته و جقه که به نسبت بقیه طرح ها، پرطرفدارتر است. این پارچه ها بصورت سفره، سجاده، لباس، روتختی و … عرضه می شوند. پیشنهاد می کنم برای بازدید نمونه های نفیس این آثار به موزه ی هنرهای تزئینی اصفهان مراجعه کنید.

خاتم کاری اصفهان

یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان خاتم کاری است. قدمت این هنر هم به دوران صفوی بر می گردد، در آن زمان کاخ ها، میز و صندلی ها، رحل قران ها خاتم کاری شده بودند. ابتدا مرکز خاتم سازی، شهر اصفهان بود. اما بعدها این هنر در شیراز رونق بیشتری گرفت و امروزه خاتم سازی شیراز جایگاه بالاتری دارد.

هنر آراستن سطح شی ها را بوسیله مثلث های کوچک، در طرح های مختلف را خاتم سازی می گویند. این مثلث ها از جنس عاج، استخوان، مفتول برنج ، چوب و بعضی اوقات طلا هستند. خاتم اصفهان به روش خاتم شیراز ساخته می شود، گاهی با نقره یا مینا کاری همراه می شود، که در شیراز نمی توان دید. آثار زیبای خاتم سازی که در بازارهای اصفهان جلب توجه می کنند اشیای تزئینی، جعبه های زیبا، قاب عکس، شطرنج، تخته نرد و … هستند. به نظر من یکی از بهترین هدایایی است، که میتوانیم برای عزیزانمان بخریم.

فیروزه کوبی اصفهان

فیروزه کوبی هنری است، که قدمت چندانی ندارد. فیروزه کوبی در مشهد انجام می شد ولی بعد ها، حدود 70 سال پیش توسط  «یوسف حکیمان» به اصفهان آورده شد. امروزه اجناس فیروزه کوبی اصفهان شهرت بسیاری دارد. اما صنعتگران مشغول به این حرفه و تولیدات محدود است.  

ظروف فیروزه کوبی شده از جنس مس، نقره، برنج، برنز هستند، در این هنر فیروزه ها در اندازه های کوچکی، بصورت موزاییک بر روی اشیا، چسبانده می شوند. این هنر زیبا در ساخت آینه شمعدان، گلدان، ظروف و زیورآلات استفاده می شود.

ملیله سازی اصفهان

ملیله سازی یکی از صنایع دستی ظریف اصفهان است. این هنر زیبا، نیاز به دقت ، وقت و حوصله ی بسیاری دارد. گاهی در ساخت اجناس ظریف و زیبایی چون گوشواره و گل سینه از زرگران و میناسازان حرفه ای کمک گرفته می شود تا جلوه ی چند برابری داشته باشند. زیورآلات، ظروف و اشیاء تزئینی بسیار زیبایی با این هنر خلق می شود.

سوغات رشت موضوع جذابی است که در این بخش به آن خواهیم پرداخت. شهر رشت در استانی قرار دارد که از طرفی به دریا و از طرف دیگر به کوه و جنگل ختم می شود به همین دلیل تنوع بسیاری در محصولات و سوغاتی های رشت میتوان دید، کافیست سری به بازار بزرگ رشت بزنید و این تنوع را در سوغات و صنایع دستی رشت ببینید. بطور مفصل در بخشی دیگر به صنایع دستی رشت خواهیم پرداخت. و اینجا به سوغاتی های خوراکی های مخصوص رشت که نظر گردشگران را به خود جلب می کند، می پردازیم. از این میان شرح مختصری درباره ی رشته خشکار، برنج ، چای، ماهی سفید و نان برنجی  آورده ایم. تنوع سوغاتی های رشت آنقدر زیاد است که توضیح درباره ی همه آن ها امکان پذیر نیست، ولی در زیر نام تعدادی از سوغاتی های شهر رشت آورده شده است:

• زیتون
• زیتون پرورده
• کلوچه لاهیجان
• کلوچه فومن
• انواع ترشیجات
• مربای بهارنارنج
• رب انار
• انواع پرندگان و ماهی ها
• مغزحلوا
• خکاره دبیج
• کدو مربا
• اخته
• بادرنگ
•  پول پرتقال مربا
• آب غوره

رشته خشکار رشت

رشته خشکار یکی از شیرینی های سنتی رشت و استان گیلان می باشد که در سفر به این شهر می توانیم برای مصرف خود و سوغات شهر رشت آن را تهیه کنیم. رشته خشکار ذوق و سلیقه زنان گیلانی را نشان می دهد چون شیرینی است که بسیاری از زنان گیلانی آن را در خانه درست می کنند. همچنین نزد مسافران این خطه ی همیشه سبز محبوبیت بسیاری دارد. برای خرید این شیرینی خوشمزه می توانید به قنادی های شهر رشت سری بزنید و رشته خشکاری را که جلوی چشمتان درست و برشته می شود تهیه کنید. رسته خشکار در واقع بریده های خمیری شکل است که در وسط آن مغز،هل و ادویه جات می ریزند و سپس در روغن برشته می کنند به همین علت چرب، شیرین و بسیار لذیذ است. گیلانی ها معمولا برای ماه مبارک رمضان این شیرینی را در خانه درست می کنند و مصرف می کنند اما شما اگر سفری به رشت داشتید بعنوان یک سوغات از شهر رشت آن را تهیه کرده و از خوردن آن همراه چای فراموش نکنید.  

ماهی سفید رشت

خوشمزه ترین سوغات رشت، ماهی سفید آن می باشد، که در دریای خزر و رودخانه های استان گیلان صید می شود. ماهی سفید یکی از مرغوب ترین ماهی های شمال کشور محسوب می شود. دارای مزه ی بسیاری عالی و بدون بو است. هر چند خوردن آن بدلیل استخوان های ریز و زیادی که دارد بی دردسر نیست. ماهی سفید را درکنار برنج یا بصورت شکم پر درست می کنند. ماهی خواص درمانی بسیاری دارد و مصرف هفتگی برای هر سن وسالی توسط پزشکان توصیه می شود . ماهی منبعی برای ویتامینA,B,D می باشدو و دارای کلسیم و فسفر و امگا3 و ید است.

برای خرید ماهی سفید تازه به بازار بزرگ شهر رشت سری بزنید.

برنج رشت

با آوردن اسم استان های شمالی کشور نام برنج هم تداعی می شود یکی از بهترین برنج های دنیا در شمال ایران کشت می شود. رشت هم یکی از  تولید کنندگان و عرضه کنندگان برنج کشت شده در استان گیلان می باشد. از جمله نشان مرغوبیت برنج های استان گیلان بو و عطر آن است همجنین در صورت کف مال کردن آن ها چربی حاصل از آن احساس می شود. مردم عزیز گیلان و رشت برنج را بصورت کته مصرف می کنند که خاصیت و ویتامین های موجود در آن حفظ شود. با توجه به آنچه گفته شد خرید برنج شمال را از یاد نبرید. همچنین برنج ارزشمندترین سوغات استان گیلان  محسوب می شود. 

چای رشت

چای در بسیاری از شهر های استان گیلان مانند رشت، فومن،لنگرود، صومعه سرا، سیاهکل کشت می شود. رشت علاوه بر تولید، مرکزی برای عرضه ی چای گیلان می باشد و مسافران به راحتی می توانند در این شهر چای مورد نظرشان را تهیه کنند. چای گزینه ای مناسب برای سوغاتی بردن است چون چای رشت خوش عطر و طعم است و نسبت به سوغاتی های دیگر مثل برنج جای کمتری را می گیرد. چای نوشیدنی خوبی برای رفع خستگی می باشد و دم کردن آن با افزودنی های چون بهارنارنج ، هل،دارچین و … هر کدام مزیتی و خاصیتی دارد.

نان برنجی رشت

نان برنجی رشت که به آن نان تیمیجان هم می گویند نانی است که از آرد برنج تهیه می شود و از لحاظ شکل ظاهری گرد و نازک می باشد. تیمیجان نام روستایی می باشد که نان برنجی مخصوص آن روستاست و به بازارهای رشت هم راه پیدا کرده است. نان برنجی را زنان با ذوق و هنرمند گیلانی مخصوصا برای عید و مهمانان خود پخت می کنند. نان برنجی بدلیل آرد برنجی که دارد طعم شیرینی دارد و خود رشتی ها آن را با حلوا ارده مصرف می کنند که بسیار خوشمزه و لذیذ می باشد. نان برنجی رشت سوغاتی بسیار خوبی است و مسافران اولین بار که آن را مصرف می کنند مشتری پرو پا قرصش می شوند