مشهد مقدس علاوه بر اینکه پایتخت معنوی کشور است و اماکن تاریخی و سیاحتی بسیاری دارد و یکی از قطب های صنایع دستی کشور محسوب می شود. صنایع دستی ، هنری است که از گذشته در ساخت اشیای زینتی و مصرفی بکار گرفته می شود. با گشت و گذار در بازارهای مشهد ، صنایع دستی مختلفی را میبینیم که هر کدام زیبایی و جلوه ی خاصی دارند و نظر زائران حرم رضوی را به خود جلب می کنند. این دست سازهای زیبا و فوق العاده را بعنوان یک یادگاری بی نظیر از هنرمندان مشهدی می توانیم برای اقوام و آشنایان خود سوغات ببریم .

در ادامه برای شما بهترین صنایع دستی هنرمندان مشهد مقدس که عبارتند از : پوستین دوزی ، گلیم بافی ، نمد بافی ، فرش ، فیروزه تراشی ، هرکاره تراشی ، آینه کاری و سماور سازی را توضیح میدهم.

پوستین دوزی

پوستین، دست سازهایی است از جنس پوست گوسفند ، که استاد کاران ماهری را در شهرهای ییلاقی شاندیز و قوچان به خلق این هنر واداشته است.

مراحل ساخت به این صورت است که پوستین دوزها پوست تازه گوسفند را پس از دباغی کردن و رنگ امیزی به شکل چرمی زرد رنگ و نرم آماده می کنند. سپس مانند خیاط ها بر اساس الگو برش می دهند و با سوزن می دوزند. برای تزیین آن از هنر رنگ آمیزی و سوزن دوزی استفاده می کنند.

این هنر را می توانیم در بازارچه های طرقبه و شاندیز در اشکال مختلف مثل پالتو ، جلیقه ، کلاه ، شال گردن ، پاپوش ، دستکش ، انواع سجاده ، پادری و… ببینیم. با خرید این پوستین ها ضمن آنکه یادگاری ارزشمندی از هنرمندان خراسان برده ایم، میتوانیم سخت ترین زمستان ها را به گرمی بگذرانیم.

سنگ تراشی و هرکاره تراشی

از اصیل ترین صنایع دستی مشهد که قدمتی بیش از 14 قرن دارد میتوان به سنگ تراشی ، هرکاره تراشی و قلمزنی اشاره کرد. استادان این حرفه با استفاده از ابزارآلات ، اشیای کاربردی و زینتی می سازند و استادان قلمزن بر روی آنها طرح و نقش می اندازند.

آنچه اکنون طرفداران بسیاری دارد دیگ ها و ظروف سنگی هستند که بین مردم مشهد به «هرکاره» معروف است و از گذشته تا امروز سوغات مخصوص مشهد بشمار می آید. علاوه بر محبوبیتی که در بین زائران ایرانی دارد، اعراب حاشیه خلیج فارس جزو مشتریان اصلی این دیگ های سنگی هستند.

این دیگ های سنگی، از سنگ «سرپانتین» ساخته می شوند. سرپانتین در واقع به معنای (ماری شکل) می باشد و روی سطح خارجی آن لکه هایی به شکل پوست مار است. این سنگ جنسی نرم و ضربه پذیر دارد، همچنین در برابر آتش مقاوم است. به دلیل طبخ ملایم ، غذا را لذیذتر می کند.

هنوز هم ماده اولیه دیزی های سنگی سرپانتین است، که اوایل از کوهسنگی استخراج می شد. امروزه معادن آن در اطراف مشهد قرار دارد و کارگاه های تولیدی در بخش مرکزی و نقاط ییلاقی اطراف مشهد واقع شده اند.

دیزی های سنگی معمولا دو نوع ساخته می شوند:

• استوانه ای شکل که یک نفره یا نهایتا دونفره است.
• قابلمه سنگی یا هرکاره که میتوان برای تعداد زیادی استفاده کرد.

من اگر جای شما بودم حتما سری به بازارچه های اطراف کوهسنگی میزدم و این آثار زیبا را از نزدیک مشاهده میکردم.

فرش مشهد

اکثر موزه های سراسر دنیا با قالی های مشهد بخصوص آثار دوران صفویه آراسته شده اند. این شهرت به برکت حضور بارگاه امام هشتم است. در گذشته بسیاری از هنرمندان قالیباف برای زیارت امام رضا(ع) به مشهد مهاجرت می کردند و آثار بی نظیری را خلق کردند.

مشهد مقدس مهمترین مرکز قالی بافی استان خراسان است. بعد از آن میتوان به کاشمر ، سبزوار و نیشابور اشاره کرد. شناسه ی قالی های مشهد رنگ لاکی ، نقش و نگار ترنج و حاشیه لاجوردی است.

پیشنهاد من برای دیدن این آثار مفخر ، بازدید از موزه فرش آستان قدس رضوی است و چنانچه قصد خرید این یادگاری گرانبها و ماندگار را دارید حتما سری به بازار فرش مشهد بزنید.

گلیم بافی

بسیاری از زنان هنرمند روستایی و عشایر استان خراسان در کنار کارهای روزمره ی خود گلیم می بافند. گلیم بافی هنری است که از گذشته ، در نتیجه کار سخت در پای دار بافندگی بوجود آمد.

گلیم ها ، از نخ پشمی ، پنبه ای یا کنفی بوسیله ی دار بافته می شوند و هیچ پرزی ندارد. بسیاری از طرح های آن الهام گرفته از طبیعت هستند و در نقش های متنوع حیوانی و طرح های هنری بافته می شوند. دو نوع اصلی آن سوماک و سوزنی است.

مشهد ، قوچان و شیروان مراکز بافت گلیم در استان خراسان می باشند. این آثار را می توانیم در فروشگاه های صنایع دستی مشهد ببینیم. به نظر من وجود این گلیم ها در هر خانه ای خالی از لطف نیست.

نمد بافی

نمد از پشم گوسفند تهیه می شود. درست کردن نمد به این صورت است که پشم را بعد از تمیز کردن و رنگرزی حلاجی می کنند و به کمک دست و پا روی زمین می غلطانند به این مرحله نمد مالی گفته میشود که بسیار سخت و طاقت فرساست و در حین کار کف و صابون هم اضافه می کنند. در نهایت پشم بصورت نمد در می آید.

گردشگرانی که به تفریحگاه های اطراف مشهد می روند از جمله طرقبه و شاندیز می توانند نمدها را به شکل کلاه ، لباس و زیرانداز در فرشگاه های عرضه سوغات و صنایع دستی ببینند.

 ارغوان بافی

ارغوان درختچه ای خودرو است که در دره های مایان طرقبه رشد می کند. برداشت ترکه های آن از اواسط بهار تا اواخر پاییز ادامه دارد. هنرمندان بافنده این ترکه ها را بصورت تار و پود در هم می بافند و هنری به نام ارغوان بافی خلق می کنند.

ارغوان بافی به این گونه است که پس از جمع آوری ، ترکه ها در محیطی خیس و مرطوب گذاشته شده ، سپس به شکل سبد و کالاهای تزیینی بافته می شوند.

طرقبه در زمینه بافت سبد شهرت دارد. این سبدها کاربردهای زیادی دارند مانند سبد میوه ، گل ، خرید و سبد های آبکش میوه ، برنج و … . برای تهیه این سبدهای ارغوانی رنگ می توانید به بازار صنایع دستی طرقبه و شاندیز بروید.

سماور سازی

سماور واژه ای روسی به معنای خودجوش است. برای اولین بار توسط شاهرخ نوه ی نادر شاه افشار وارد ایران شد و تا مدت ها کالایی وارداتی بود. بعدها این هنر در میان عشایر و روستاییان رونق گرفت. سازندگان علاوه بر سماور ، وسایل مرتبط مانند لنگنچه ، پارچ و جام می سازند. مشهد یکی از تولید کنندگان سماور است و با عبور از بازارهای قدیمی مشهد سماورهایی با طرح و نقش و جنس های متفاوت می بینیم.

آینه کاری

یکی از هنرهای دستی که هر زائری آن را در حرم مطهر رضوی دیده و متحیر گشته ، آینه کاری دیوارهاست که درخشندگی خاصی به فضا می دهد. هنرمندان اشکال منظم آینه را در طرح های متنوع با اندازه های کوچک و بزرگ به منظور آراستن سطحی ایجاد می کنند. در نتیجه فضایی درخشان پدید می آید. رایج ترین طرح ها در این هنر شمسه ، گره ، ترنج ، نیم گره ، اسلیمی ، قطارسازی و تمونی است.

فیروزه تراشی

قدیمی ترین سنگ شناخته شده در دنیا فیروزه است. این سنگ قرن هاست که آدمیان را شیفته خود کرده. نیشابور مشهور به شهر فیروزه است و فیروزه تراشی هنری قدیمی است در استان خراسان که مشهد مقدس در این زمینه شهرتی خاص دارد. تراش فیروزه ایران همانند فیروزه اش در دنیا مرغوب است. فیروزه به شکل پیکانی و مسطح تراش می خورد که طرفداران زیادی دارد.

من اگر روزی به مشهد مقدس سفر کنم حتما به بازار رضا میروم و از کارگاه های تراش فیروزه بازدید می کنم، به شما هم پیشنهاد میدهم.

هنر دیگر مربوط به فیروزه ، فیروزه کوبی است که امروزه در اصفهان انجام میشود اما حدود 70 سال قبل هنرمندانی بودند که این کار را در مشهد انجام میدادند و بر روی زیوآلات همچون دستبند ، گردنبند ، گوشواره و… فیروزه کوبی می کردند.

منبع : نشاط آوران

سفر به مشهد مقدس برای من تداعی کننده حال و هوای خاص زائرانی است که در بازار های اطراف حرم به چشم میخورند. در این پست میخواهم سوغاتی های مشهور مشهد مقدس را برایتان معرفی کنم تا همزمان که از جاذبه های مشهد لذت می برید بهترین سوغاتی های مشهد را هم بشناسید.

مشهد، مرکز استانی است که تنوع زیادی از محصولات، کالاها و صنایع در آن میتوان دید و همه آنها در مراکز خرید شهر، عرضه می شوند. معمولا زائران پس از انجام زیارت، به دنبال خرید برای دوستان و اقوام خود هستند. خوشبختانه آنچه در ویترین مغازه ها به چشم میخورد تنوع زیادی دارد و میتوان برای هر سنی و سلیقه ای خرید کرد. بهترین سوغاتی های مشهد، زعفران، زرشک، خشکبار، جیلی بیلی، فیروزه، مهر و جانماز ، تسبیح ، نقل و نبات، عطریات هستند. در ادامه توضیح مختصری بیان کردم، که انتخاب و خرید راحتی داشته باشید.

زعفران، طلای سرخ

ارزشمندترین سوغاتی مشهد «زعفران» است. این محصول یکی از گرانبهاترین تولیدات کشاورزی کشور است، که خراسان بیشترین سهم را در تولید آن دارد. این محصول در بخش های مرکز و جنوب استان خراسان کشت میشود. مشهد بعنوان مرکز بسته بندی و صادرات این محصول ، ارائه دهنده ی زعفران در مدل ها و قیمت های مختلف است.

«زعفران» گلی با گلبرگ های ارغوانی و کلاله ای قرمز رنگ می باشد ، که کلاله ی خشک شده ی آن مورد استفاده قرار می گیرد.

رنگ زیبا، رایحه ی سحرانگیز، مزه ی فوق العاده ای که دارد، آن را مناسب استفاده برای چاشنی و رنگ غذا کرده است و در صنایع مختلف رنگ سازی ، نساجی و صنایع چرم کاربرد دارد. همچنین دارای خواص دارویی است که میتوانم به موارد زیر اشاره کند:

• درمان افسردگی(مهمترین)
• کنترل کلسترول و چربی خون
• شادی آور
• تقویت حافظه
• کاهش فشارخون
• جوانسازی پوست
• ضد سرطان بودن

زعفران مرغوب دارای رنگ قرمز تیره است و درصورت قرار گرفتن در آب ،دیررنگ خواهد بود.

اشکال عرضه این محصول بصورت درشت (پوشال)، ریز(سرگل)، دسته(دارای ریشه) می باشد. که محبوبترین آن پوشال است.

زرشک

در اکثر زعفران فروشی ها، زرشک هم بفروش می رسد. زائران این دو محصول را با هم خریداری می کنند. زرشک از محصولات کشاورزی جنوب خراسان است، و مرغوبترین آن را میتوان از مشهد مقدس تهیه کرد.

دو نوع رایج آن اناری و پفکی (برای مجالس) است. زرشک علاوه براینکه در طبخ غذاهای اصیل ایرانی استفاده می شود، خواص درمانی دارد که میتوانم به موارد زیر اشاره کنم:

• انطباق عروق
• تسکین درد کیسه صفرا
• افزایش اشتها
• افزایش ایمنی بدن در برابر بیماری های عفونی

یکی از اصیل ترین غذاهای ایرانی زرشک پلوست و محبوبیت زیادی دارد. زرشک و زعفران اصلی ترین مواد آن است و ترکیبشان از نظر بنده طعم فوق العاده ای دارد.

فیروزه، جواهرگران بها

با شنیدن اسم فیروزه، ویترین هایی که با انگشتر و زیورآلات ساخته شده از این سنگ گرانبها مزین شده اند بیاد می آورم، که نظر هر کسی را به خود جلب می کند. آنچه در مورد فیروزه میدانم این است که معروفترین معدن های فیروزه در استان خراسان واقع شده است، و شهر مقدس مشهد ، یکی از مراکز تراش فیروزه در دنیاست. بطوریکه مقدار زیادی فیروزه برای تراش از سایر نقاط دنیا به مشهد فرستاده می شود.

در بسیاری از روایات و احادیث همراه داشتن انگشتر فیروزه به خصوص برای آقایان توصیه شده است.

در دوران کوروش و داریوش بعنوان هدیه به دیگر سلاطین داده می شد. اروپاییان از آن به عنوان هدیه ای فراموش نشدنی یاد کرده اند. پیشنهاد میدهم بعنوان یک سوغاتی ارزشمند برای اقوام وخویشان خود بخرید.

مهمترین خواص درمانی این سنگ عبارتند از:

• تقویت چشم
• درمان بیماری های تنفسی
• درمان بیماری های روحی

یکی از مهمترین کاربرد های فیروزه که زیاد شنیده ام دفع چشم زخم و حفاظت در برابر نیروهای منفی است. سنگ فیروزه مظهر عشق، دوستی، خوش یمنی ، آرامش است.

نیشابور معدن مرغوبترین سنگ های فیروزه است، که رنگ آبی سیر و سختی بالایی دارد. رنگ پریدگی و وجودناخالصی و افزایش رنگ سبز کیفیت پایین آن را نشان میدهد. تراش های فیروزه معمولا به صورت کبوچان ، دانه تسبیحی و فانتزی است.

خشکبار

در میان مغازه های متنوع، فروشگاه های وسوسه برانگیزی به چشم میخورند، که ظرف هایی پر از برگه های مختلف، آلوچه ، میوه های خشک ، نخود و کشمش، گردو، پسته و…. در معرض دید گذاشته اند و کمتر کسی میتواند بی تفاوت از کنار آن ها عبور کند. آجیل و خشکبار در فرهنگ مردم ایران مخصوصا مشهد جایگاه ویژه ای دارد، و به دلیل مغذی بودن و پروتئینی که دارد، برای همه سنین توصیه میشود.

محصولات عرضه شده شامل نخود و کشمش، بادام ، فندق و پسته، انواع تخمه، بادام هندی و زمینی، انجیر خشک، برگه هلو، برگه زرد آلو ،عناب ، لواشک، آلوچه و انواع میوه های خشک شده است. از نظر بنده محبوبترین اینها لواشک و برگه ی میوه هاست.

نبات و نقل

نبات کریستال های زیبایی است که از تبلور اب و شکر بدست می آید. نبات ها به دو شکل در دسترس هستند شاخه نبات برای تزیین سفره هفت سین و عقد ، نبات چوبی برای مصرف خوراکی . نبات بسیار مقوی و شادی آور است و در درمان دل درد موثر است.

نبات با طعم های زعفرانی، دارچینی ، زیره ، لیمویی، گل محمدی، نعنایی، آویشن در مغازه های اطراف حرم به چشم میخورد، و میتوانیم بعنوان یک سوغاتی متبرک با خود ببریم.

نقل فراورده ی دیگری از شکر است که مصرف در کنار چایی خالی از لطف نیست و در طعم های گردویی، کاکائوی، نارگیلی، هل، گلاب، زعفرانی میتوان تهیه کرد.

مهر ، جانماز و تسبیح

فضای معنوی و روحانی حرم مطهر، بر حال و هوای اکثر مغازه های اطراف تاثیر گذاشته است، و میتوانیم مهر ، جانماز و تسبیح در آنجا پیدا کنیم . بیشتر زائران حتما مهر، تسبیح و جانماز برای تبرک می خرند.

مهرها معمولا در شکل ها و سایزهای مختلف ،در دسترس هستند.

تسبیح که جایگاه ویژه ای در تمام ادیان دارد با جنس های مختلفی همچون شاه مقصود ، انواع عقیق، دلربا، فیروزه ، کهربا ارائه می شود.

جانماز و سجاده ها بیشتر از جنس ترمه و مخمل گلدوزی شده کاشان دوخته شده است و در قیمت های مختلف خریداری میشوند.

جیلی بیلی

تا مدت ها این نام برایم تعریف خاصی نداشت ، تا اینکه در مشهد شکلات های رنگی دیدم که در اصل پاستیل هایی بود با رنگ و طعم های مختلف و در آنجا تولید می شدند. این مهره های رنگی بخاطر تنوع رنگ و طعم، جذابیت خاصی برای بچه ها و حتی بزرگتر ها دارند. از جیلی بیلی میتوان بعنوان یک خوراکی مقوی و پروتئین دار استفاده کرد. این شکلات به نظر من یکی از قشنگترین سوغاتی ها برای بچه هاست .

تا جایی که اطلاع دارم علاوه بر مصرف خوراکی میتوانیم برای تزیین غذا و دسر استفاده کنیم.

عطریات

استفاده از عطر یکی از موارد توصیه شده در اسلام است ، در نتیجه زائران قبل از تشرف استفاده می کنند. به همین دلیل اکثر مغازه های اطراف حرم نمایشگاه عطریات مختلف با رایحه های گل مریم، بهارنارنج، گل یخ، گل سنجد، یاس سفید و … هستند. که بهترین آنها عطر حرم، عطر گل محمد، عطر یاس هستند. فکر می کنم عطر حرم و عطر یاس ، میواند یادآور حال و هوای حرم امام رضا (ع) باشد.

منبع : نشاط آوران