یکی از بناهای تاریخی دوره زندیه درشیراز، عمارت کلاه فرنگی است. امروزه این عمارت باشکوه به نام موزه پارس شهرت دارد. عمارت کلاه فرنگی خیلی سال ها پیش از زمان کریم خان زند در میان باغ نظر در شیراز ساخته شده بود. عمارت کلاه فرنگی در زمان زندیه و در دوران حکومت کریم خان زند محلی برای پذیرایی از مهمانان، سفیران خارجی و برگزاری مراسم رسمی و اعیاد متنوع بود.
نمای بیرونی این عمارت به شکل هشت ضلعی است و بنا با تزئینات کاشی کاری از تصاویر گل و مرغ و بالای عمارت کلاه فرنگی شیراز با اسپرها و لچکیهای کاشی کاری شده آراسته گشته است. این نقوش و تصاویر به صورت قرینه و در چهارضلع عمارت منظره شکارگاه و روایت به تخت نشستن سلیمان را نمایش می دهند. در چهار طرف بنا، چهار آبنما مشاهده می شود که آبنمای شمالی که در مسیر خیابان زند قرار گرفته تخریب شده است.
فضاهای داخلی بنا شامل تالار مرکزی گنبد دار و چهار شاه نشین جانبی می باشد. در کف محوطه و داخل عمارت کلاه فرنگی، آب نمایی یک دست از سنگ مرمر فضای دلنشینی را در نقطه مرکزی تالار ایجاد کرده است. طاق ها، مقرنس کاری و طاقچه ها سطوح داخلی عمارت را تشکیل می دهند.
موزه پارس که در داخلش اشیایی از دوران قبل و بعد از اسلام نگهداری و حفظ می گردد، در عمارت کلاه فرنگی شیراز قرار گرفته است. در موزه پارس قباله های ازدواج از قرون یازدهم و دوازدهم، تصاویری از کریم خان زند و لطفعلی خان زند، تعدادی از قرآن های تاریخی، اشیای متعلق به کریم خان زند و اشیایی از دوران زندیه و صفویه موجود می باشد.
پس از مرگ کریم خان زند، ایشان را در این عمارت به خاک سپردند اما در سال 626 خورشیدی به دستور آقا محمد خان قاجاربه دلیل کینه توزی و دشمنی که با کریم خان زند داشت، قبر ایشان را نبش کرده و استخوان های وی را به کاخ گلستان بردند و سپس دوباره در زمان پهلوی اول دوباره به مکان اولیه بازگردانده شد.
در زمان قاجاریه و به دستور حسینعلی میرزای فرمانفرما، ساختمان جدیدی بنام عمارت خورشیدی در عمارت کلاه فرنگی باغ نظر احداث و افزوده گردید.
منبع : نشاط آوران
باغ جهان نما شیراز و حوالی دشت در زمان سلسله آل مظفر و آل اینجو و پیش از حمله تیمور گورکانی به شیراز بسیار سرسبز و آباد بود که حتی شاعر فرزانه حافظ شیرازی در اشعارخویش این اوصاف را بیان نموده است. این باغ هم چنین در کتاب عجایب المقدور ابن عربشاه به زینت الدنیا هم نامیده می شود.
در زمانی که تیمور گورکانی در شیراز حکومت می کرد باغ جهان نما خیلی مورد توجهش بود به گونه ای که در موطن اصلی خویش در اطراف سمرقند باغی همانند باغ جهان نما و به همین نام احداث نمود. در زمان صفویه نیز این باغ ارزشمند و سرسبز بوده است، به همین دلیل شاردن در زمانی که به شیراز سفر کرد و این باغ را مشاهده کرد در رابطه اش اینگونه نوشته است : دروازه قرآن به خیابان باریکی راه دارد. در دو سمت خیابان مذکور، باغ هایی با سردرهای طاق نیم گنبدی که در فراز هر سر درش یک کلاه فرنگی ساخته شده، مشاهده می شود. قرینه بودن درهای دو سوی مقابل باغ جلوه خاصی را ایجاد کرده و حوض مربع شکلی به پهنای زیاد در وسط خیابان قرار گرفته است.
در زمان ناامنی کشور ایران و پس از سلسله صفوی، باغ جهان نما شیراز تقریبا ویران گشته اما طبق روایات ذکر شده در زمان بعد از جدال برسر سلطنت نادر شاه افشار تا برپایی حکومت کریم خان زند صورت گرفته در این باغ مرمت و بازسازی انجام گرفته است.
باغ جهان نما در سال 1185 هجری قمری توسط کریم خان زند حصارکشی شد و عمارتش را در وسط باغ ساخت. همچنین کریم خان زند به دلیل علاقه به سرسبزی، اطراف عمارتش را درختکاری مفصلی کرده بود.
طرح باغ جهان نما مشابه باغ نظر بوده و در درونی باغ چهار خیابان و در اطرافش حوض هایی رویت می گردد. در زمان قاجاریه نیز این باغ محل برگزاری مراسم حکومتی بود. عمارت باغ جهان نما که از زمان کریم خان زند سالم مانده به گونه هشت ضلعی می باشد و شباهتی بسیار به باغ نظر دارد.
در محوطه داخلی عمارت حوضی از سنگ مرمر و چهار شاه نشین ساخته شده است. اتاق هایی که در بین شاه نشین های عمارت قرار گرفته شامل 2 طبقه است. نمای عمارت کلاه فرنگی باغ جهان نما شیراز آجری بوده و فاقد کاشی کاری و نقاشی است و اگر هم تزئیناتی داشته با توجه به گذر زمان از بین رفته است.
منبع : نشاط آوران
خانه عامری ها در کاشان از وسیع ترین خانه های تاریخی جهان محسوب می شود. زیربنای این خانه 12000 مترمربع و شامل 8000 مترمربع عرصه است. در این مجموعه حیاط های وسیع داخلی و بیرونی مشاهده می شود که قدمت آن ها به دوران زندیه بر می گردد. در زمان قاجار شخصی به نام سهام السلطنه عامری به بازسازی این خانه تاریخی پرداخت. سهام السلطنه برای گسترش بنا حیاط هایی نیز به آن افزود. خانه عامری ها اصفهان دارای 7 حیاط است که از چهار حیاط آن به شکل بیرونی، داخلی، مهمان خانه، خدمه و سواران نظامی به کار گرفته میشد و سه حیاط دیگرش برای سکونت نزدیکان سهام السلطنه مورد استفاده قرار می گرفت.
در خانه عامری ها اصفهان حدود 85 اتاق رویت می شود که در آن ها حمام های اختصاصی زنانه و مردانه است که در آن زمان کم سابقه بوده است. ابراهیم خلیل خان فرزند سهام السلطنه بعد از ایشان، صاحب حیاط های درونی و بیرونی شد و مابقی بخش ها به دیگر افراد خانواده رسید. بخش جنوبی ساختمان متعلق به بزرگ عامری ها و بخش شمالی نیز به حشمت الله خان عامری تعلق داشت. خانه های دیگری نیز در بخش های شمالی و غربی بوده که بعدها تفکیک گشته و به مالکیت فردی به نام یوسفی رسید. با همکاری میراث فرهنگی کاشان به دلیل حضور نداشتن مالکین خانه در سال 1374 هجری شمسی، مجوز مرمت بنا از دادستان وقت گرفته شد و عملیات بازسازی در آن صورت گرفت.
معماری خانه عامری ها به شیوه گودال باغچه ای صورت گرفته است. این کار سبب می شد که جریان آب قنات ها به تمام حیاط ها و حوض خانه های بنا می رفت. وجود بادگیرهای بلند در خانه هوای گرم سرداب ها را قابل تحمل تر می کرد.
امروزه، مجموعه خانه عامری ها اصفهان به نام ابراهیم خلیل خان علوی مشهور می باشد و در آن هنرهای نقاشی، مقرنس کاری، کاشیکاری و گچبری گرانبها و نایاب به چشم می خورد و در اختیار علاقه مندان به هنر قرار گرفته است.
در حیاط وسیع خانه اتاق پنج دری رویت می شود. همچنین در نمای شمالی، ایوان بلندی قرار دارد که در اطرافش اتاق ها و سالن هایی به چشم می خورد. قسمت های مختلف خانه از روابط داخلی صحیح بهره مند هستند اما هرکدام از قسمت ها دارای ورودی مجزا با سردر و هشتی و راهرو است و هر کدام از آن ها از ارزش فراوانی برخوردار می باشد. با دیدن این بخش ها، دوره پدر سالاری به یاد می آید.
منبع : نشاط آوران
مسجد رحیم خان اصفهان توسط میر سید حسن نوئی در محله نوی اصفهان بنا گردید و چون وفات نمود این بنا نیمه کاره باقی ماند. محمد رحیم خان بیگلربیگی به ادامه ساخت بنا پرداخت اما عمر ایشان نیز کوتاه بود و به همین دلیل برادرانش ساخت مسجد را به اتمام رساندند. تزئینات و خطوطی که در سبک معماری مسجد رحیم خان به کار رفته از مسجد سید گرفته شده است.
کتیبه های متعددی در اطراف مسجد نقش بسته شده اند. پلان مسجد رحیم اصفهان دارای سه درب است که درب شمالی آن وسیع و دارای کاشی کاری می باشد و از طریق دالانی دراز به صحن مسجد راه می یابیم و شبستان زیبایی را مشاهده می کنیم. مقبره روحانی سید حسن مدرس چهار سوقی در حیاط جداگانه ای قرار گرفته است و در کنار حیاط بقعه تعدادی از علما رویت می شود.
کتیبه هایی که در سردر شمالی قرار گرفته به خط نستعلیق می باشد و نام سازنده مسجد در آن ذکر گردیده است. هم چنین درب شرقی مسجد رحیم خان نیز بسیار وسیع و دارای کاشی کاری بوده و شامل جلو خانی است که از طریق چند پله به خیابانی وارد می شویم. بر سردر این درب کتیبه ای به خط ثلث سفید قرار دارد که از ساخت مسجد در سال 1301 هجری قمری خبر می دهد. در بالای سکوهای دو طرف درب نیز خط های بنائی سه رگی و نستعلیق مشاهده می شود. اما درب غربی مسجد رحیم خان اصفهان ساده و بدون کاشی کاری است.
مسجد رحیم خان، مسجدی چهار ایوانی بوده که در عقب ایوان شمالی اش شبستان مسجدی است که بسیار وسیع و دارای پشت بغل های کاشی کاری شده می باشد. هم چنین کتیبه هایی با خط نستعلیق و ثلث در آن دیده می شود که در آن عبارات از کاشی کار و سازنده اش هم نامی آورده شده است.
ایوان جنوبی مسجد از دیگر ایوان های مسجد بزرگ تر می باشد و از کاشی کاری های بسیار زیبایی برخوردار است. بر روی ایوان شرقی بنا، گلدسته مسجد قرار گرفته است. در محراب بزرگ مسجد رحیم خان اصهفان کتیبه های قرآنی با خط ثلث نقش بسته است. در سقف مسجد آجر با ازاره های مرمری کار شده و کاشی کاری های زیبایی نیز در آن رویت می شود.
منبع : نشاط آوران
این بنای تاریخی در سال 1275 هجری قمری به تلاش و کمک حاج سید حسن نطنزی ساخته شد. شغل حاج سید حسن تجارت بود و کالاهای بازرگانی از بروجرد وارد می کرد و با تاجران کاشان در ارتباط بود. به همین خاطر به حسن بروجردی معروف و خانه ایشان در آن زمان به خانه بروجردی ها اصفهان مشهور گشت.
یکی از طراحان و معماران خانه بروجردی ها اصفهان، استادبزرگ علی معماری معروف به علی مریم می باشد. در این ساختمان با عظمت بیش از 150 هنرمند و گچ کار و آینه کار به کار گرفته شده اند. تزئینات معماری و پلان خانه بروجردی ها از دو بخش تشکیل شده است؛ یکی ساختار گودال باغچه ای که از سبک زیبایی بهره مند بوده و دیگری ساختار تزئیناتی همچون کاربندی، یزدی بندی رخ بام و خورشیدی ها و مقرنس کاری صورت گرفته که به نحو ممتازی در آن اجرا گردیده است. خانه بروجردی ها دارای دو بخش بیرونی و اندرونی است که بخش بیرونی آن در معرض دید عموم واقع شده است.
در شمال شرقی بنا، سقف اندرونی قرار گرفته که چندین سال تحت حاکمیت شخصی می باشد. پس از گذر از در با هشتی ورودی رو به رو می شویم که در آن قسمت ورودی اصلی خانه هم در این هشتی تعبیه شده است. سپس به راهرو طولانی و شیبداری می رسیم که به فضای حیاط راه دارد. در کنار راهروی خانه ایوان شمالی است، که در آن یک پنج دری یافت می شود که برای پذیرایی از مهمانان مورد استفاده قرار می گرفت. در اطراف پنج دری دو اتاق قرار داشت که چون نور خورشید به آن ها مستقیم می تابید بیشتر در زمستان مورد استفاده قرار می گرفت. در داخل اتاق پنج دری گچبری هایی با نقش و نگار گل و مرغ با ظرافت خاصی کار شده است.
در میان باغچه های حیاط حوضی بزرگ مشاهده می شود که طراوت فضا را صد چندان کرده است. هم چنین در خانه بروجردی ها اصفهان فضاهای خدماتی در شمال شرقی بنا، اتاق ها و ایوان سرپوشیده در شرق خانه، وجود پله ها برای رسیدن به زیر زمین در جلو ایوان ها مشاهده می گردد.
تالار بزرگ سرپوشیده ای در این خانه قرار دارد که مزین به نقش و نگارهای ظریف و نقوش شاهان است. در این تالار نقاشی و آثار هنرمندانه کمال الملک نیز به خوبی رویت می شود، که ایشان در زمان قاجار نظارت و طراحی گچبری های خانه را بر عهده داشت.
منبع : نشاط آوران
