خانه لاری ها یزد
 

تاریخچه : خانه لاری ها و بادگیر آن، از بناهای تاریخی  شهر یزد به شمار می روند که متعلق به دوره قاجار می باشند. این بنا در سال 1375 هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به  ثبت رسیده است.

در تحلیل سبک و معماری خانه لاری ها یزد می توان گفت که این بنا با توجه به منازل اعیانی دور خود ساخته شده است. منظور از منازل اعیانی دور منازلی می باشد که دارای دو بخش اندرونی و بیرونی بود و حیاط در مرکز ساختمان و بخش های اعیان نشین به شکل چهار فصل در اطراف حیاط قرار داشت.

از بخش شمالی خانه لاری ها برای اوقات زمستان و از بخش جنوبی خانه برای اوقات تابستانه استفاده می گشت که این قسمت شامل تالار و بادگیر است. هم چنین بخشی که برای اوقات پاییز در نظر گرفته شده است در ضلع شرقی خانه قرار داشت که شامل اتاق آیینه، مطبخ، سرداب و سایر فضا ها می شد. ضلع غربی خانه لاری ها هم  به عنوان بهار خواب کاربرد داشت.

مالک خانه لاری ها ی یزد شخصی به نام ابراهیم لاری بوده و این مکان  سال ها پیش به عنوان خانقاه نعمت اللهی مطرح بوده است. مساحت بنا در حدود 1700 متر است و زیر بنای آن برابر با 1200 متر مربع می باشد. خانه لار ی ها یکی از نمونه های زیبا و عالی منازل اعیانی قرن سیزدهم  به حساب می آمد که از جمله می توان به در ها، پنجره ها، ارسی ها و اتاق های آینه کاری و نقاشی شده آن اشاره نمود.

خانه های قدیمی شهر یزد با توجه به نوع شغل و تمکن صاحب خانه از دو بخش تشکیل می شد و هر بخش به فعالیت خاصی اختصاص داشت که خانه لاری ها هم از جمله این منازل بود. قسمت اندرونی خانه به منظور پناهگاه و مسکن محارم و قسمت بیرونی منزل به اسکان و پذیرایی مهمانان  مختص بود.

گاهی اوقات برای تفنن  اعضای خانواده اعیان، فضای هنری در خانه هایشان ایجاد می کردند. بدین صورت که برای تزئینات این فضا از آینه کاری یا گچ بری استفاده می شد. اتاق بخش آینه کاری خانه لاری ها در حدود 50 یا 60 سال پیش ساخته شده است.

 در حال حاضر، در خانه لاری های یزد موزه اسناد و مدارک برپا شده است.

منبع : نشاط آوران

تاریخچه : از خصوصیات شهر سازی قدیم یزد وجود کوچه ها و گذرهای سرپوشیده ای است که به آن ها ساباط می گویند. وجود این کار باعث می شد که مردمان گرمازده دمی در زیر سایه ساباط ها از تابش خورشید درامان بمانند. در حقیقت ساباط های یزد به عنوان یکی از مکان های دیدنی و تاریخی شهر یزد مطرح است.

معنای لغوی ساباط چیست؟ در حقیقت ساباط، دالان و سقفی است که بر روی کوچه ها و محلات عبور ایجاد می شود. معماران یزدی علاوه بر این که تمام جوانب ساخت درون منزل را می سنجیدند ویژگی های جالب توجهی را با توجه به نیاز ها و شرایط اقلیمی و فرهنگی مردمان منطقه فراهم می نمودند.

ساباط ها را می توان از ویژگی های معماری زیست بوم های گرمسیری و کویری بر شمرد. یکی از مزایای کاربرد ساباط ایجاد سایه و محلی خنک برای رهگذران می باشد. در تابستان به دلیل نیمه پوشیدن ساباط، کوران هوایی صورت می پذیرد که این کار باعث خنک شدن هوای درون ساباط می شود.

بخاطر نوع ساخت ساباط، در زمستان نیز  به گرم شدن  هوای درون آن کمک شایانی می کند. در واقع ساباط ها سبب یکپارچگی و استواری خانه های کناریشان نیز هستند که خانه ها را در برابر نیروهایی که از فشار سازه وارد می شود، محافظت می نمایند.

در قسمت ورودی برخی از کوچه های بن بست شهر یزد دری محکم قرار داده شده که افزایش فضای امنیتی برای ساکنان کوچه فراهم گردیده شده که به آن دربند گفته می شود. در هر دربند چند خانوار سکونت داشتند.

این بنا های تاریخی به گونه ای قرار داده شده اند که عابر در حین حرکت خود در یک توالی مناسب در فضای سایه قرار می گیرند.

ساباط شهر یزد را برای افزایش حس همسایگی و همبستگی محله ای، در ورودی چند خانه مجتمع  مستقر نمودند.

هم چنین در تقابل با وزش باد های موسمی ساباط ها را نیز گذاشته اند. به طور عموم از پشت بام ساباط ها برای استفاده واحدهای همجوار استفاده می نمایند که در برخی از آنان به شکل اتاقی مشرف به کوچه نمایانگر می شوند.

 

تاریخچه : یکی از اماکن تاریخی متعلق به زرتشتیان شهر یزد، آتشکده بهرام یزد یا آتشکده ورهرام است. قدمت آتشکده را به 1500 سال ذکر نموده اند و محل آتشکده مکان مقدسی برای زرتشتیان محسوب می شد به گونه ای که آتش را در این مکان همیشه روشن نگه می داشتند. ساختمان و باغ پر درختی در قرن اخیر به این مکان افزوده شده است.

 

در گذشته قطعه زمینی  از سوی چند تن از زرتشتیان ایرانی از جمله برادران امانت وقف گشت. و در سال 1313 هجری شمسی سرمایه داری پارسی به نام همابائی ساختمان کنونی آتشکده را در این زمین بنا نمود.

نقشه آتشکده ورهرام توسط مهندسان پارسی کشیده شد و سرپرستی آن بر عهده ارباب جمشید امانت بود.

در میان حیاط و بر بلندی، ساختمان اصلی قرار گرفته است و گرداگرد آن را درختانی همیشه سبز احاطه کرده اند. در محور ورودی ساختمان حوضی مدور و بزرگ زیبایی خاصی را به این مکان بخشیده است. در اتاقی بزرگ و در محفظه ای بلند و  دور از تابش خورشید ، آتش را روشن می نمودند و پیرامون این اتاق، اتاق هایی به منظور مراسم نیایش برپا کرده بودند.

اگرچه پیشینه آتشکده زرتشیان یزد نزدیک به 80 می رسد اما آتش درون آن قدمتی بسیار کهن داشته و همچنان آتش روشن باقی مانده است. به خاطر همین سابقه و دیرینگی است که شگفتی همگان را واداشته است.

زمانیکه آتشکده بهرام یزد در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، در این بنا به روی گردشگران گشوده شد. اما اینکار موجب نارضایتی زرتشتیان را فراهم نمود زیرا آن ها آتشکده را محلی برای نیایش به درگاه خداوند می دانند و این کار باعث می شد آرامش این محل به هم ریخته و پاکیزگی این مکان سپند که در دین زرتشتی از ارزش بالایی بهره مند بود از بین رود. در نهایت به دلایل ذکر شده و با وجود درخواست های بالای گردشگران بخشی از آتشکده بهرام یزد برای بازدید همگان در نظر گرفته شد.

از جمله کار هنرمندان در عرصه صنایع دستی اصفهان که در این مکان به کار برده شده می توان به  سر ستون های سنگی جلو تالار ساختمان اصلی و سنگ های گلدار پای دیوار ها اشاره کرد. شخصی به نام هیربد مسئول روشن نگه داشتن آتش سپند و کهن درون مجمر برنزی را برعهده داشت. بازدید کنندگان می توانند این آتش شعله ور آتشکده بهرام یزد را از پشت دیوار شیشه ای نظاره گر باشند.

منبع : نشاط آوران

تاریخچه : موزه آب یزد یکی از بی نظیر ترین موزه های آب دنیاست که در خانه کلاهدوزهای سابق احداث شده است. بنای خانه کلاهدوزها توسط تاجری مشهور به نام سید علی اکبر کلاهدوز در سال 1312 هجری قمری ساخته شد.

بنای موزه آب که یکی از با ارزش ترین آثار معماری شهر یزد است در سال 1379 هجری شمسی زمانیکه نخستین همایش بین المللی کاریز در آن جا برگزار شد، به عنوان موزه آب مطرح گشت. از ویژگی های بارز این بنای تاریخی می توان به 5 طبقه بودن آن و عبور یک رشته کاریز صد ساله از میانش اشاره نمود.

برای آگاهی و مطالعه در زمینه های مختلف مربوط به آب، موزه آب یزد محل مناسبی برای پژوهشگران می باشد.

از جمله لوازم  و ادواتی که در این موزه نگهداری می شود می توان به:

• حفر قنات ها
• اندازه گیری حجم آب
• وسایل تأمین روشنایی قنات
• مدارک خرید و فروش آب به همراه اسناد و وقف نامه های قدیمی
• کتابچه میراب ها
• ظروف نگهداری و جابجایی آب

 اشاره نمود که در معرض دید عموم قرار گرفته اند.

چاه خانه ای در پشت بام خانه کلاهدوزها تعبیه شده که از طریق چرخ چاه از آن آب خارج می نمودند و آب انبار خانه طبقه همکف را پر می نمودند.

خانه کلاهدوزها دارای  سه بخش زیر زمین، پایاب و طبقه همکف می باشد. از ویژگی های بارز این بنا ایجاد راهرو هایی زیبا و مناسب با شئونات فرهنگ سنتی در یزد است.

نقش های گچ کاری بنای خانه به نقوش گیاهی معروف می باشد که نشان دهنده گل ها، گیاهان و حیواناتی است که در کاشی های طبیعت خشک کویر صورت گرفته است. از کاهگل بسیار ظریف در زمینه این گچ کاری ها استفاده شده است.

از سرداب خانه کلاهدوز ها برای ذخیره میوه و مواد غذایی در فصل تابستان  استفاده می شد که به خاطر وجود حوض و قناتی بود که باعث شده بود این مکان 14 درجه اختلاف دما با محیط داشته باشد. محل شستن ظروف و البسه، پایاب نام داشت.

منبع  : نشاط آوران

تاریخچه : یکی از آثار مولانا ضیاء الدین حسین رضی فرزند شرف الدین یزدی، مدرسه ضیائیه یزد است که در سال 631 هجری قمری بنیان نهاده شد و کار اتمام آن توسط پسرانش در سال 705 هجری قمری صورت گرفت. این مدرسه به زندان اسکندر شهرت دارد.

مدرسه ضیائیه در محله فهادان و در مجاورت بقعه دوازده امام بنا شده است.  رواق هایی در اطراف مدرسه مشاهده شده و محرابی در شبستان مدرسه وجود دارد. چاهی در اطراف مدرسه ضیائیه با قطر حدود دو متر قرار دارد که منتهی به سردابی با عمق حدود 5 مترمی شود. از جمله آثار به جا مانده از بنای اولیه ساختمان می توان به حوضی قدیمی در کف سرداب اشاره کرد.

از خصوصیات عصر مغولی می توان معماری مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر یزد را عنوان نمود. تزئینات کاشی کاری در این بنا مشاهده نشده و تنها آثاری که مدرسه ضیائیه را برپا نگه داشته آثار باقی مانده از خشت خام بوده است.

گنبد مدرسه ضیائیه یزد سراسر از خشت خام ساخته شده که در آن تزئینات و آرایش گچبری با آبرنگ طلایی و لاجوردی به کار گرفته شده بود که هم اکنون بر روی گچ سفید دیوار بخش هایی از آن بر جای مانده است.

هریک از اندازه طولی اضلاع چهار دیوار گنبد معادل 8,8 متر است. هم چنین ارتفاع بقعه و فاصله دهنه آن به ترتیب 18 و 9,5 متر می باشد. باعث تأسف است که اثر چندانی از کتیبه های چهار دیوار درونی گنبد باقی نمانده است.

روایت هایی درباره قدمت ساخت مدرسه ضیائیه یزد مطرح است که عده ای آن را مربوط به زمان حمله اسکندر مقدونی به ایران می دانند که از این بنا به منظور زندان استفاده می گردیده اما در طی تاریخ و با گذشت زمان به عنوان مدرسه تغییر کاربری داده است.

هم چنین در تاریخ جدید یزد ذکر شده که در پیرامون مدرسه ضیائیه درگاه بلند، دو مناره مرتفع و باغچه مشجر بوده که روبروی آن زاویه، کتابخانه و حمام ساخته شده بود.

منبع : نشاط آوران