عصارخانه چیست؟
در گذشته یکی از بااهمیت ترین مشاغل شغل عصاری بوده که معنی آن روغن گیری و یا عصاره گیری از انواع نباتات مانند انگور(شیره انگور) و یا بذرهای گوناگون مانند کنجد، بادام و غیره می باشد.
در دکان عصاری سنگ بزرگی را بوسیله اسب یا شتری که چشمهایشان بسته بود می گرداندند و بوسیله آن عمل روغن گیری را انجام می دادند.
معماری عصارخانه ها از لحاظ انواع تیرها، سنگ ها ، آسیاب ها، خمره ها به شیوه خاصی بوده و در نگاه اول نظر هر بیننده ای را به خود جلب می نماید. در گذشته عصارخانه به عنوان قطب اصلی تأمین سوخت برای مصارف مختلف مطرح بوده اند که در این میان می توان به عصارخانه شاهی اصفهان نام برد. این عصارخانه همزمان با احداث مدرسه ملا عبدالله و بازار بزرگ قیصریه ساخته شد اما بعدها به دلیل پیشرفت صنعت این مکان تعطیل و متروک گشت.
و عصارخانه شاهی در سالهای 1380 تا 1383 هجری شمسی بازسازی شده و آماده بازدید گردشگران قرار گرفت.
فضاهای اصلی عصارخانه شاهی اصفهان عبارتند از:
بارانداز، پیشخوان، شترخوان، تیرخانه و گرمخانه.
دراین بنا با بکارگیری معماری دو گنبدی به شکل طاق و چشمه با مقطع کجاوه ای باعث ایجاد مکانی با برودت نسبی گشته و به سبب آن نیز نگهداشتن روغن در فضای عصاری وجلوگیری ازفساد روغن ها میباشد.
گرمخانه ی عصاری مکانی برای بو دادن دانه های روغنی بوده است. تیرخانه درعصاری به طبقه زیرین عصارخانه گفته میشود ودلیل این نامگذاری وجود تیرهای چوبی متعدداست که به دستگاه روغن گیری وانبار خمره متصل میباشد.
سنگهای بکاررفته در عصارخانه شاهی اصفهان شامل سنگهایی با نامهای سنگ آسیای کافشه، آسیای میانه و سنگ ارده مال میباشد که برای به گردش در آوردن این سنگها که اکثرا دارای وزن زیادی نیز بوده اند، از شتر نر یا اسب استفاده می شده است.
دانه های روغنی ابتدا وارد پیشخوان شده و بسته به نوع مصرفی که داشته اند به دسته های مختلف از جمله دارویی، سوختی یاخوراکی تقسیم بندی می شدند. سپس به گرمخانه انتقال وباحرارت بو داده می شدند تا عمل روغن گیری با سهولت بیشتری انجام پذیرد. سپس با سنگ مخصوص همان نوع مصرف، آسیاب شده و نرم می شدند. سپس دانه های نرم شده را در ظرف استوانه ای شکل فلزی به صورت لایه لایه قرار می دادند و روی آن چند قطعه چوب قطور گذارده آنگاه با تیربزرگ بر آنها فشار وارد می آوردند تا روغن آنها گرفته شود. پس از 24 ساعت تیر را از حالت فشار خارج کرده و تفاله را خارج می کردند.
بعدها با ورود تکنولوژی جدید حیوانات جای خود را به چرخ دنده ها داده و این صنعت را متحول ساختند اما بدلیل نبود تقاضا برای روغنها که عموما به عنوان سوخت از آنها استفاده می شده است این مکان ها بی استفاده و متروک شدند و اکنون به عنوان موزه در معرض دید علاقمندان قرار گرفته اند.
منبع : نشاط آوران
با پیشرفت بشر در زمینه صنعت و تولید بیش از نیاز مصرف انسان ها به مبادله کالا با یکدیگر پرداختند. با آغاز این مبادلات و داد و ستد و گسترش آن، انسان هایی نیازمند فضایی جهت انجام این مبادلات شدند که با گذشت زمان به صورت بازارها نمود پیدا کرد. در این بازارها مشاغل مختلف در دکان ها به صورت پیوسته و متصل به یکدیگر فضایی ایجاد می کردند که در آن خریدار می توانست اجناس مورد نیاز خود را با بالاترین کیفیت و پایین ترین قیمت تهیه نماید.
اصفهان شهری است که دارای قدیمی ترین بازارها می باشد و هر کدام از این بازارهای اصفهان که در طول زمان بر اثر بلایای مختلف دچار ویرانی شده اند در همان مکان بازسازی گردیده اند.
در اکثر شهرها بازار از دروازه اصلی شهر شروع و تا هسته مرکزی شهر ادامه پیدا می کند. بازارها، همچون سایر اماکن عمومی مانند ارگ حکومتی، مسجد جامع و غیره در میدان اصلی شهر متمرکز می باشند و به همین علت از موقعیتی خوبی از لحاظ مکانی و اهمیت زیادی ازنظر چرخش اقتصاد شهری برعهده دارند.
اهمیت بازار تا آنجا قابل درک است که بسیاری از بناهای جنبی از جمله سراها، تیمچه ها، مدارس، مساجد، آب انبار، حمام و در مواردی دارالحکومه در نزدیکی آن ها و یا انشعابات فرعی ساخته می شدند.
دکان های واقع در دو طرف راسته اصلی محل خرده فروشی اجناس بوده و سراها و تیمچه ها که اکثرا دور تادور و رو به صحن قرار گرفته اند محل فروش اجناس به صورت عمده و در مقیاس کلان می باشند.
با گذشت زمان و تخصصی شدن مشاغل بازارها به چند گروه اصلی تقسیم بندی شدند و هر بخش مختص یک صنف گشت. بازار اصفهان نیز همچون سایر بازارهای ایران با این اصول و قواعد ساخته و پرداخته شده است.
از بازارهای تاریخی و معتبر اصفهان می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- بازار قیصریه: این بازار اصفهان که به بازار شاهی معروف است محل ضربخانه معروف شاهی بوده که در عصر حاضر نیز تبدیل به بانک یا همان ضرابخانه گردیده است.
- بازار لوافها و آهنگران: این بازارها در دو سمت خیابان حافظ واقع هستند و در گذشته محل چادر دوزان و آهنگران بوده است.
- بازار کفش دوزها: این بازار در حاشیه میدان نقش جهان واقع شده است.
- بازار مقصود بیک: این بازار در جنوب شرقی میدان نقش جهان بوده و انتهای آن به بازار حسن آباد می رسد.
- بازار ساروتقى: شخص ساروتقی، اعتماد الدوله شاه عباس دوم بوده است. منزل و مسجد سارو تقی در این بازار وجود دارد.
- بازار گلشن: بخشی از این بازار در دوره صفویه ساخته شده و از چهارسوی قلندرها تا دروازه اشرف امتداد دارد.
- بازار دروازه اشرف: این بازار از جمله بناهای دوره صفویه می باشد. از بناهای دوران شاه عباس اول مدرسه جده بزرگ و مدرسه ملاعبدالله در این بازار به چشم می خورد.
- بازار سرای منجم باشى: این بازار اصفهان از انشعابات بازار دروازه اشرف بوده که به چهار سوی ساروتقی منتهی می شود.
منبع : نشاط آوران
با توجه به اینکه سال ایجاد تالار تیموری در جایی آورده نشده اما با بررسی های صورت گرفته در نام ، سبک و تزئینات گچبری بنا آن را مربوط به دوره تیموریان دانسته اند که پادشاهی به نام تیمور لنگ پس از لشکر کشی به ایران به خاطر علاقه اش به هنر دستور ساخت این تالار باشکوه را در مجاورت میدان نقش جهان اصفهان به شاهرخ بن تیمور داد. هم چنین با اتفاقاتی که بعدا صورت گرفت بانی ساخت این تالار را به یکی از نوادگان تیمور به نام رستم بن شیخ بن تیمور نیز نسبت داده اند.
در عمارت تالار تیموری یا موزه تاریخ طبیعی دو اتاق وسیع دیده می شود که ایوان مرتفعی در آن ها قرار گرفته است. در اطراف ایوان چندین اتاق که در دل هم فرو رفته و متصل به یکدیگرند وجود دارد. در سقف اتاق ها و ایوان ها مقرنس کاری های آجری کار شده و پنجره هایشان دارای گچبری زیبا و ریز است.
گذر از جلو موزه تاریخ طبیعی اصفهان و نگاه به سمت مشرق، حوض های آبی زیبایی را به ما نشان می دهد که در زمان دوره صفویه به چهار حوض معروف بوده است. عمارت تیموری به عنوان دفتر خانه همایونی به کار برده می شد.
به اعتقاد نویسنده کتاب رستم الحکماء بسیاری از شاهزادگان و امیران دولت صفوی پس از سقوط اصفهان به دستور محمد افغان در این عمارت کشته و دفن شده اند، اما با این وجود بعید به نظر می رسد که چنین اتفاقی افتاده باشد، چون عمارت تالار تیموری کاربری دیوانی و همایونی داشته است.
در زمان پادشاهی ظل السلطان، عمارت تیموری محل سربازان و لشکر بود و هم چنین برای مدتی به منظور کتابخانه و قرائت خانه شهرداری و انجمن شهر مورد استفاده قرار می گرفت. از قسمت شمالی تالار تیموری در زمان رضاشاه پهلوی به عنوان اصطبل استفاده می شده است. مدتی هم در زمان پهلوی دوم به عنوان باشگاه افسران کاربرد داشته است.
سنگاب نفیسی با خط نستعلیق به صورت زیبا و برجسته در فضای جنوبی تالار تیموری قرار داشت که اینک به چهل ستون اصفهان آورده اند. به خاطر شباهتی که تابلوهای نقاشی عمارت به مینیاتورهای چهل ستون دارد به نظر می رسد که در کشیدن نقاشی ها تقلید صورت گرفته است. از سال 1367 هجری شمسی تا به امروز عمارت تالار تیموری به موزه تاریخ طبیعی تبدیل گشته است.
با حفاری های صورت گرفته اشیائی همچون سفال، کاشی، اشیاء مفرغی و برش های گچبری و نقاشی در این عمارت و موزه طبیعی پیدا شده است.
منبع : نشاط آوران
به دستور شاه عباس صفوی، الله وردی خان سردار معروف شاه عباس در سال 1010 هجری قمری ماموریت یافت که سی و سه پل اصفهان را بنا کند و ایشان توانست آن را به بهترین کیفیت انجام دهد. الله وردی خان به دلیل خصوصیات والایش نظیر دلیر، باتدبیر، کاردان، بخشنده و فرمانبرداریش در عرض مدت کوتاه تمام فارس را به تصرف خویش در آورد و به دلیل علاقه ای که شاه عباس نسبت به ایشان داشت به عنوان امیر الامرایی حکومت فارس رسید. بنابراین این پل باز آن جهت به الله وردی خان نیز معروف می باشد.
معماری سی و سه پل اصفهان:
طول این پل295 متر و عرض آن 13,75 می باشد. زیبایی های خاص دیگری در ساختمان پل دیده می شود. مثلا زمانی که در زیر پل هستیم و به امتداد پل نگاه می کنیم دالان مستطیل درازی به تصورمان می رسد که وجود دارد.
این تصور به دلیل وجود ارتباط پایه های پل به یکدیگر است که زیر آن ها باز بوده و می توان در داخلشان حرکت کرد. به این جهت است که در کتاب عالم آرا نویسنده کتاب چهل چشمه را به یک چشمه تشبیه کرده است. البته تعداد چشمه ها در ابتدا 40 تا بوده که اکنون به دلیل اینکه 7 تای آن خشک شده به سی و سه چشمه خوانده می شود.
هر پل دارای دو ستون است. از هر سو در بالای پل ایوان و نشیمن گاهی وجود دارد که در هر دوی آن ها یک طرفشان به سمت رودخانه زاینده رود و طرف دیگر به سمت داخل سی و سه پل اصفهان است. دالانچه ای در میان این دو ردیف برای عبور و مرور عابرین در نظر گرفته شده است. در زیر پل سی و سه پل سکوهای سنگی ای رویت می شود که در زمانی که سرعت آب آرام و ملایم بوده مردم از روی آن ها بگذرند و از پل عبور نمایند.
در سی وسه پل اصفهان در زمان شاه عباس اول جشن آبریزان برگزار می شد که جشن مورد علاقه شاه بود. در این جشن مردم بر سر و روی هم گلاب و آب می ریختند و سعی می کردند در آن روز از همه چیز لذت ببرند و به تفریح بپردازند.
معمار این اثر تاریخی استاد حسین بناء اصفهانی بوده که ایشان پدر محمد رضا اصفهانی معمار معروف مسجد شیخ لطف الله است. نکات جالب که این معمار در طراحی سی و سه پل اصفهان لحاظ کرده این است که پل در عریض ترین قسمت رودخانه زاینده رود ساخته شده است که یکی از محاسنش این بوده که این قسمت رودخانه در بستری کم عمق، وسیع و آرام ایجاد شده و چشم انداز زیبایی را آفریده است.
منبع : نشاط آوران
نام اشرف به این دلیل انتخاب شده است که اشرف افغان این عمارت را برای سکونت خویش برگزیده بود اما در این مورد وجه تسمیه مشخصی وجود ندارد و عده ای آن نام را به شاه عباس دوم نسبت می دهند.
اتاق ها و تالارهای زیبایی در این عمارت وجود دارد که تزئینات نفیس و زیبایی در آن ها کار شده است. این مجموعه زیبا برای سکونت پادشاه و خانواده و دربارش مورد استفاده قرار می گرفت. هنوز تالار مرکزی و یکی از اتاق های بزرگ عمارت اشرف پابرجاست و تزئینات آن سالم باقی مانده است.
فضای عمارت تالار اشرف اصفهان مجلل بوده و گچ بری های لاجوردی و طلاکاری شده در آن صورت گرفته است. طاق های عمارت بلند و از مقرنس کاری های طلاکاری زیبا پوشیده مستور شده است. به هنگام ورود به فضای عمارت در سقف تالار مرکزی یک ترنج زیبا از طلای خالص مشاهده می نماییم که بسیار خوش منظر و شکیل است.
در این بنای تاریخی اصفهان در و پنجره های گوناگون و زیبایی وجود داشته، که در حال حاضر همگی نابود شده اند. سازه این تالار با چوب بست انجام شده و بام این بنا بروی پایه های بلند که به طلا آراسته شده قرار داده شده است.
عمارت تالار اشرف اصفهان در دوره های مختلف تاریخی اقوام مختلفی را در خود جای داده و کاربردهای متفاوتی هم داشته است. بنا به گفته های شاردن سیاح فرانسوی ساخت تالار اشرف را به اواخر دوره سلطنت شاه سلیمان دانسته ودر این مکان به محل برگزاری تاجگذاری شاه سلیمان اشاره می کند. عده ای دیگر گفته اند که این تالار در زمان اوایل جنگ جهانی اول به صورت انبار علوفه بوده است و سپس محل استقرار نظامیان روسی و بعد از آن مکان استقرار دسته موزیک نظامی بوده که خوشبختانه درآن دوران تزئینات زیبای عمارت در زیر گچ مخفی و از دسترس نظامیان خارج شده بود.
در طی زمان شکاف و درز هایی در بدنه تالار اشرف اصفهان ایجاد شده بود که با مرمت این بنا از خطرات احتمالی دیگر جلوگیری شده است. شهرت بیشتر عمارت تالار اشرف به خاطر نقاشی های زرنگار و گچبری های پرکاری است که در این فضای باشکوه صورت گرفته است.
منبع : نشاط آوران
