سوغات کرمانشاه ، مانند دیگر شهر های ایران نظر مسافران و توریست های بسیاری را به خود جلب می کند. این شهر یکی از اصیل ترین و متمدین ترین شهر های ایران میباشد که جاذبه های تاریخی بسیاری دارد، در کنار این آثار فاخر سوغاتی های شهر کرمانشاه خودنمایی می کنند. شهر کرمانشاه گزینه ی مناسبی برای سفر است و تمام خواسته های یک مسافر از سفر را بر طرف می کند از لحاظ امکان تاریخی، تفریحی، آب و هوای مناسب و بحث جذاب سوغاتی که بسیار لذت بخش است. برای آن دسته از مسافران که سوغات مفهوم خوراکی دارد، کرمانشاه مکان مناسبی است همانند سوغات یزد، سوغات کرمان و … که بیشتر شیرینی های سنتی بود، سوغاتی کرمانشاه، شیرینی هایی است که تولید آن ها به نسل ها قبل باز می گردد. برای خرید می توانید به بازار سنتی سرپوشیده آن بروید و از دیدن انواع صنایع دستی و شیرینی ها که به صورت کارگاهی و یا بدست زنان هنرمند کرمانشاهی تولید می شوند، لذت ببرید و سوغاتی های مورد نظر خود را پیدا کنید.

سوغات شهر کرمانشاه را همه تقریبا می شناسند، همچون کاک، نان برنجی، نان خرمایی و روغن حیوانی که زبانزد است. دیگر انواع سوغات کرمانشاه که می توان به آن ها اشاره کرد عبارتند از:

• نان شکری کرمانشاه
• عسل کرمانشاه
• جانماز و تسبیح کرمانشاه
• نان بژی کرمانشاه
• نان ساجی کرمانشاه
• نخودی کرمانشاه
• کلانه کرمانشاه
• نان برساق کرمانشاه

نان برنجی کرمانشاه

نان برنجی کرمانشاه، یکی از سوغاتی های معروف استان کرمانشاه است که در بین گردشگران و مسافران محبوبیت بسیاری دارد. پیشینه ی نان برنجی به دوران قاجار، حدود صد و پنجاه سال قبل باز می گردد زمانی که مسافران جاده ابریشم بدنبال غذایی برای مسیر  سفرشان بودند که ارزش غذایی و ماندگاری خوبی داشته باشد، از آن زمان بود که مردم کرمانشاه، نان برنجی را درست کردند. نان برنجی شیرینی است که در شهرهایی چون قزوین و کردستان هم درست میشود، اما با این وجود سوغاتی کرمانشاه محسوب می شود. آرد برنج، تخم مرغ، شکر، روغن، هل ،گلاب و تخم خرفه موادی هستند که نان برنجی از آن ها، درست می شود. هر کدام از این اجزای تشکیل دهنده را در نظر بگیریم فواید مخصوص به خود را دارند و اگر به روشن سنتی تهیه شده باشد ضرری ندارد چون هیچ ماده نگهدارنده و غیر طبیعی به آن افزوده نمی شود. همچنین اکثر نان برنجی های کرمانشاه با روغن حیوانی تهیه می شوند که عطر و بوی بسیار دلپذیری را به آن ها می دهد. با این تعاریف وسوسه انگیز از خرید نان برنجی فراموش نکنید.

انواع نان برنجی کرمانشاه:

• نان برنجی با طعم زعفرانی
• نان برنجی ساده

کاک کرمانشاه

کاک کرمانشاه سوغاتی خوشمزه و سنتی است که در شهر شیراز به نان یوخه می شناسند. کاک در بسیاری از قنادی ها به چشم می خورد از نظر شکل ظاهری ورقه های نازک ، شکننده و رول شده است که از آرد ،تخم مرغ، هل، روغن و دارچین تهیه میشود. کاک به دلیل تخم مرغ و روغن حیوانی کرمانشاهی بسیار پرانرژی است. معمولا کاک را با پودر قند می پوشانند و روی آن را بر حسب سلیقه، پودر انواع مغزها چون بادام و پسته و نارگیل می ریزند. این شیرینی به دلیل نازک بودن و خوش طعم بودن در بین میانسالان و کودکان طرفداران بسیاری دارد پس حتما در کنار نان برنجی کرمانشاه، کاک را خریداری کنید.

نان خرمایی کرمانشاه

شاید اگر نان خرمایی کرمانشاه را خورده باشید، مزه ی کلمپه کرمان را بیاد می آورید. کلمپه و نان خرمایی در یک خانواده قرار دارند اما در عین حال اختلافاتی دارند بارز ترین اختلافشان در شکل ظاهری آنهاست. نان خرمایی، در زبان محلی کرمانشاه به نان خانقی معروف است. نان خرمایی از ترکیب آرد، شکر، زعفران، گلاب، روغن و خرما درست می شود. خرما به صورت پوست گرفته و له شده در وسط خمیر قرار می گیرد و معمولا با زیره طعم فوق العاده ای می گیرد. نان خرمایی را می توانید در کارگاه ها و مغازه های نان برنجی تهیه کنید.

انواع نان خرمایی:

• نان خرمایی ساده
• نان خرمایی با گردو

روغن حیوانی کرمانشاه

دیگر سوغاتی کرمانشاه که بسیار ارزشمند است روغن حیوانی یا به زبان کرمانشاهی «رون دان» می باشد. روغن حیوانی فرآورده ای از شیر گوسفند و گاو می باشد. آب و هوای مناسب، مراتع و دشت های کرمانشاه علوفه ی مرغوبی برای تغذیه ی دام ها دارد که این مرغوبیت علوفه بر روی عطر و طعم روغن کرمانشاه بسیار تاثیر گذاشته است و روغن حیوانی کرمانشاه شهرت بسیاری در ایران دارد. روغن حیوانی به این صورت بدست می آید که از شیر گاو و گوسفند ابتدا ماست و سپس دوغ درست می کنند، از دوغ بدست آمده روغن را می گیرند. روغن حیوانی به این دلیل که از شیر گرفته می شود تمام خواص شیر را داراست و غذا را بسیار خوش طعم و عطر و لذیذ می کند.

کمتر کسی را میتوان یافت که سوغات قم را نشناسد. از آنجا که شهر قم یکی از قطب های مذهبی با اهمیت کشور است و بارگاه حضرت معصومه (س) و مسجد جمکران در آنجا قرار دارد هر روزه پذیرای زائران بسیاری است، که به قصد زیارت به این شهر سفر می کنند. در این مطلب شما زائران عزیز را در مورد سوغاتی قم راهنمایی می کنم تا درکنار لذت بردن از زیارت، براحتی بتوانید برای نزدیکانتان که در این سفر همراهتان نبوده اند، سوغاتی ببرید و بعنوان تبرکی از شهر زیارتی قم باشد. سوغات معروف قم، سوهان است. در ادامه انواع مدل ها آن را بیان می کنم تا براساس سلیقه و ذائقه خود انتخاب آسانی داشته باشید.

سوهان قم

سوهان مهمترین سوغات استان قم است. سوهان پزی یکی از مشاغل سنتی است که از زمان قاجاریه پدید آمد. زمانی که شخصی بنام «ملا ابراهیم شماعی» برای روز افتتاحیه صحن بارگاه حضرت معصومه(س) حلوایی درست کرد که به گفته یکی از بزرگان حاضر در مجلس، همانند سوهان باعث هضم غذا شد. از این به بعد این حلوای شیرین و خوشمزه «سوهان» نام گرفت. امروزه در شهر قم کارگاه های بسیاری مشغول به پخت سوهان بصورت سنتی و مدرن هستند. ماده ی اصلی در تهیه سوهان جوانه گندم است، که خاصیت و فواید سوهان از آن حاصل می شود. از جمله خواص جوانه گندم که خواص سوهان هم محسوب می شوند عبارتند از:

• سرشار از پروتئین
• ویتامین E,B
• آرام بخش اعصاب
• داشتن قند طبیعی و ذخیره سازی انرژی در ماهیچه ها

همچنین از کره یا روغن حیوانی، زعفران و هل که برای طعم و رنگش استفاده می شود نمی توان چشم پوشید و هر کدام فوایدی برای بدن دارد.

برای تشخیص کیفیت و مرغوبیت سوهان موارد زیر را بیاد داشته باشید:

• سفت نباشد.
• به دندان ها نچسبد.
• طعم آن در تشخیص مرغوبیت موثر است.

سوهان سنتی قم به نام سوهان گل نازک معروف است. انواع دیگر سوهان که تفاوت آن ها در شکل ظاهریشان و بعضی مواد اولیه تهیه آنهاست، عبارتند از:

•  سوهان گل (سنتی )
• سوهان لقمه ای
• سوهان گزی
•  سوهان عسلی
• سوهان کنجدی
• سوهان حبه ای
• سوهان حلوایی
• دسر سوهان

سوهان گل قم 

همانطور که گفته شد این سوهان، سوهانی است که از همان ابتدا بصورت کاملا سنتی و با دست شکل داده می شد. مواد تهیه آن جوانه گندم، آرد، تخم مرغ، زعفران، کره و یا روغن حیوانی، هل،شکر، گلاب، بادام و پسته می باشد. این سوهان را در قم می توانید به شکل دایره های کوچک یا بزرگ اخل ظرف های مخصوص تهیه کنید. عموما بیشتر ائران این نوع را بعنوان سوغاتی شهر قم ترجیح می دهند.   

سوهان لقمه ای قم 

این نوع سوهان و سوهان گل محبوب ترین سوهان های قم  هستند، و تفاوتشان در این است که به صورت لقمه ای معمولا با قالب شکل می گیرند، و در وسط آن مغزهای مختلف گذاشته می شود. سوهان لقمه ای را می توانیم بصورت چیده شده در ظرف و یا بسته بندی شکلاتی شکل تهیه کنیم.

سوهان گزی قم 

سوهان گزی همانند نوع لقمه ای است با این تفاوت وسط آن بجای مغز، گز قرار دارد.ترکیب سوهان، گز و مغز طعم فوق العاده ای را ایجاد می کند.

سوهان عسلی قم 

سوهان عسلی از شکر، عسل،آب و انواع مغزها درست می شود بسیار خوشمزه است. مغزهایی چون بادام و پسته طعم فوق العاده ای را به آن می دهند. من شخصا سوهان عسلی با مغز بادام و پسته را خیلی دوست دارم. به شما هم توصیه می کنم از خرید این نوع سوهان در سفر به قم فراموش نکنید.

سوهان کنجدی قم 

سوهان کنجدی، که از کنجد، شکر و آب درست می شود و خاصیت اصلی آن در کنجد استفاده شده است. این نوع سوهان معمولا به اندازه ی سکه می باشد. همچنین بصورت ساده و مشبک در دسترس قرار دارد. استفاده آن بجای قند در کنار چای بسیار لذت بخش است.

سوهان حبه ای

سوهان حبه ای از نظر طعم مانند سوهان ساده یا همان سوهان گل است با این تفاوت که شکل ظاهریش مثل حبه های قند است و خوردن آن بسیار راحتتر است.

سوهان حلوایی قم 

سوهان حلوایی بسیار شباهت به حلوا دارد و تنها مواد تشکیل دهنده آن متفاوت است. از نظر ظاهر سفت تر از دسر سوهان و بسیار نرم تر از سوهان های معمولی می باشد، و خوردن آن برای کودکان و میانسالان بسیار راحت است.

دسر سوهان قم 

این نوع سوهان به شکل مایع است و از لحاظ ظاهری شبیه حلوا است و همانطور که از اسمش مشخص است بعنوان دسر می توان از آن استفاده کرد.

سوغات اردبیل ، نسبت به بسیاری از شهرهای ایران تنوع زیادی، دارد. شاید بتوان علت آن را، در آب و هوای خوب و دشت های سرسبز آن یافت. استان اردبیل سالانه پذیرای گردشگران و توریستانی است، که برای بازدید از جاذبه های گردشگری چون آب گرم، پیست اسکی، طبیعت زیبا و … به این منطقه سفر می کنند. و به دنبال این جاذبه های گردشگری، بازار سوغاتی اردبیل رونق خوب دارد. در اینجا سوغات معروف اردبیل را به شما معرفی می کنم تا در تهیه سوغاتی راحت باشید. عسل دامنه های کوه سبلان، حلوای سیاه، تخمه آفتابگردان و سرشیر شهرت بسیاری دارند.

دیگر سوغاتی های اردبیل عبارتند از:

• شکلات روسته
• کره و روغن حیوانی
• گیاهان دارویی
• ترشی های محلی
• انواع مربا(مربای گل، آلبالو، بالنگ، لیمو، موز، هویچ و …)

حلوای سیاه اردبیل

حلوای سیاه اردبیل یا «قره حالوا» از لحاظ شکل ظاهری بسیار شباهت به حلواهای قهوه ای رنگ دارد که در بسیاری از مناطق ایران درست میشود. اما این حلوا مختص شهر اردبیل است و بعد گذشت حدود یک قرن پخت آن، همچنان بصورت سنتی در ظروف مخصوص به نام تیان پخت می شود و نسبت به روز اول، در مراحل پخت تغییری ایجاد نشده. مواد اصلی برای تهیه حلوای سیاه جوانه گندم، آرد سبوس دار، کره حیوانی، عسل، ادویه، پسته و پودر نارگیل می باشد. هر کدام از این مواد فواید مختص به خود را دارند کره انرژی زا، جوانه گندم دارای ویتامین های مختلف، عسل خاصیت انگل زدایی و … می باشد با توجه به ترکیبات گفته شده حلوای سیاه اردبیل طبیعت گرم دارد و برای درمان سردی و بیمارهای مرتبط مانند درد استخوان و مفاصل و… مفید است. البته ناگفته نماند بسیاری از مردم اردبیل بعنوان غذایی مناسب برای هوای سرد از آن استفاده می کنند.

اگر بخواهم در مورد تاریخچه خلوا سیاه بیشتر توضیح دهم، باید بگویم میراث دارش خانواده عزیزی هستند و در شهر اردبیل تعداد اندکی کارگاه می توان یافت که مشغول به پخت آن هستند که بیشتر توسط نوادگان و شاگردان این خانواده برپا شده اند. برای تهیه حلوای سیاه اردبیل می توانید به میدان عالی قاپو مراجعه کنید و همچنین از آثار تاریخی که در آن منطقه قرار دارند دیدن کنید. بیشتر گردشگران این منطقه شناختی نسبت به حلوا سیاه ندارند و بصورت اتفاقی شاید این محصول را خریداری کنند ولی با یک بار امتحان کردن آن مشتریش خواهند شد. از آنجا که خیلی ها این محصول را نمی شناسند، پیشنهاد میکنم حتما این حلوای خوشمزه را بعنوان سوغاتی اردبیل تهیه کنید تا به این واسطه معرف حضور همه شود. در زیر به برخی خواص آن اشاره می کنم تا انگیزه ی شما برای تهیه آن بعنوان یک سوغاتی ارزشمند بیشتر شود:

• سرشار از کالری،پروتئین،کربوهیدرات و چربی
• دارای ویتامین های B,C,E
• دارای املاحی چون کلسیم، فسفر، منیزیم و اسیدهای آمینه

عسل اردبیل

عسل سوغاتی معروف اردبیل و مناطق اطراف آن است. عسل اردبیل به دلیل وجود دشت های پر از گل و گیاهانی چون پونه، گشنیز، گون، آویشن، اقاقیا و … در دامنه سبلان و دیگر مناطق این استان، بسیار مرغوب، با کیفیت و خوش طعم است که براحتی نمیتوان از کنار آن گذشت. درصد قابل توجهی از عسل مورد نیاز کشور در اردبیل تولید می شود. این عسل های بصورت با موم و بدون موم در دسترس هستند که موم آن بسیار مفید می باشد. عسل بسته به گیاهی که از آن تولید می شود رنگ های متفاوتی از زرد خیلی روشن تا قرمز تیره دارد. عسل و فرآورده های حاصل از آن در پزشکی، صنایع آرایشی و غذایی استفاده می شود.

از خواص درمانی آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• شفا بخش
• ضدعفونی کننده دستگاه گوارش
• بهبود زخم ها
• درمان بیماری های قلبی، عصبی، رماتیسم و …

همانطور که پیش تر گفتم، عسل های اردبیل با طعم های مختلف در دسترس است. زنبورهای عسل، شهد را از یک یا از چندین گیاه جمع می کنند. به همین دلیل نام یک گیاه بر عسل بدست آمده، گذاشته می شود. که در زیر به چند نمونه اشاره کرده ام:

• عسل گون و آویشن 

خواص درمانی: رفع نگرانی، ضد صرع، درمان بیماری های تنفسی، درمان درد های مفصلی، تقویت بینایی

• عسل شبدر و اسپرس

      خواص دارویی: منظم کردن هورمن های بدن، آرامبخش

• عسل چهل گیاه 

این نوع عسل در فصل بهار به علت تنوع گیاهانی زنبور از شهر آنها تغذیه می کند عسل چهل گیاه نامیده می شود.

      خواص دارویی: مسکن سرفه، رمان بیماری های ریوی

• عسل گشنیز

این نوع عسل از نظر رنگ زرد مایل به قرمز است و معطر می باشد.

 خواص دارویی: اشتهاآور، مقوی برای معده، مناسب یرای بیمارهای عفونی

با خواص و تعاربف گفته شده در سفر به اردبیل، عسل خوشمزه و مقوی آن را حتما تهیه کنید.

تخمه آفتابگردان اردبیل

یکی دیگر از سوغاتی های شهر اردبیل، تخمه آفتابگردان است. این گیاه آفتاب پرست در بسیاری از مناطق استان اردبیل بعمل می آید. اردبیل در کنار استان های آذربایجان غربی و کرمانشاه و…. یکی دیگر از تولید کنندگان شاخص است. تخمه یکی از تنقلاتی است که در هر دور همی و مهمانی ما ایرانی ها به چشم می خورد، و در بین ایرانی های از محبوبیت ویژه ای برخوردار است. همچنین فرآورده های دیگری چون روغن هم از آن تولید می شود. چنانچه تمایل به تهیه تخمه مرغوب داشتید، از تخمه اردبیل فراموش نکنید و مطمئنا سوغاتی جذابی برای اقوامتان خواهد بود.

خواص آن عبارتند از:

• دارای مواد پروتئینی، فسفر، پتاسیم، موارد هیدروکربن
• دارای ویتامین هایA و B 
• آرام بخش
• مانع گرفتگی عضلات
• ارتقائ سلامت استخوان ها
• جلوگیری از ورم مفاصل

سرشیر اردبیل

از آنجا که دام پروری در استان اردبیل رونق خوبی دارد، سرشیر یکی از فرآورده های دامی این منطقه است که می توان آن را در اردبیل تهیه کرد. سرشیر چربی طبیعی شیر است که در اثر جوشاندن آن بدست می آید و شبیه به خامه است و طعم بسیار لذیذ و خوشمزه ای دارد. تهیه آن بعنوان سوغات اردبیل و بردن آن بهمراه خود کمی مشکل است، اما به نظر من میتوانید بعنوان وعده ی صبحانه در کنار عسل و نان محلی آن را نوش جان کنید و خاطره و طعم آن را به یاد داشته باشید.

همه چیز درباره ایرج میرزا

ایرج، فرزند غلامحسین میرزای قاجار، و او، فرزند ملک ایرج فرزند فتحعلی شاه است. پدران جد ایرج میرزا همه شاعر بوده اند و پدرش غلامحسین میرزا شاعر رسمی درگاه مظفرالدین میرزا ولیعهد بود. ایرج میرزا، در سال 1291 هجری قمری برابر با 1252 هجری شمسی در تبریز به دنیا آمد. او، زبان های فارسی و عربی و فرانسوی را در تبریز فراگرفت و از درس بزرگانی چون آقا محمد تقی عارف اصفهانی و میرزا نصرالله بهار شیروانی بهره گرفت و در حوزه درسی آشتیانی های مقیم تبریز،منطق و معانی و بیان آموخت و در زبان فرانسوی، شاگرد مسیو لامبر و همدرس فرزند امیرنظام گروسی بود. ایرج میرزا در شانزده سالگی ازدواج کرد و سه سال بعد، پدر و همسرش درگذشتند و اداره امور خانه برعهده او قرار گرفت و ناچار به خدمات درباری روی کرد.ایرج، از روزگار جوانی شعر می گفت و مورد تشویق امیرنظام گروسی بود و در نوزدهمین سال از زندگی، از سوی مظفرالدین میرزای ولیعهد، سرودن و خواندن قصیده های سلام عیدها به او واگذار شد. نمونه شعر ایرج میرزا در وصف مادر  این چنین است:

در روزگار پیشکاری میرزا علی خان امین الدوله در ایالت آذربایجان، منشی مخصوص او بود، و پس از چندی با دبیر حضور قوام السلطنه روانه اروپا شد و در بازگشت از اروپا،از سوی نظام السلطنه پیشکار آذربایجان، رئیس اتاق تجارت تبریز شد و در سال 1319 هجری قمری با نظام السلطنه به خمسه رفت. چندی نیز زیر نظر مستشاران بلژیکی در گمرک کرمانشاهان کار می کرد. انقلاب پرشور مشروطه آغاز شده بود، که ایرج میرزا به سی و چهار سالگی رسیده بود و پس از انقلاب مشروطه، او بیست سال شاعری کرده بود. و تاثیر این انقلاب اجتماعی، در شعر او پیداست و در تحلیل اشعار ایرج میرزا، باید بدین نکته توجه داشت. پس از انقلاب مشروطه، چندی در وزارت معارف کار می کرد و در سال 1326 هجری قمری مهدیقلی هدایت فرمانروای آذربایجان شد و ایرج نیز با او بود و در انقلاب تبریز، با او، از راه قفقاز به تهران آمد و با ابتکار ایرج میرزا، وزارت معارف، اداره عتیقات را ایجاد کرد.

در دیوان ایرج میرزا، قصیده هایی با موضوع های چون مدح و منقبت بزرگان دین و ستایش از پادشاهان و امیران روزگار و هجو این و آن و قطعه های بسیاری با موضوع های گوناگون و ترکیب بند و ترجیع بند و قالب های نو و مثنوی هایی در پند واندرز و هجو است. شعر ایرج میرزا، شعریست ساده و روان و نزدیک به فهم عامه، با این همه، از تخیلات ظریف شاعرانه سرشار است اما از ویزگی های معنوی آن، یکی، نقد اوضاع روزگارست و دیگری، تشویق جوانان، به دانش اندوزی و علم آموزی، و توجه به تربیت کودکان، اظهار علاقه به مادر و حق شناسی از زحمت های او، تشویق مردم به وطن پرستی، انتقاد از زاهدان ریایی و دروغین و بدکار، تجلیل از حقایق دینی، اما، بزرگ ترین عیب شعر ایرج میرزا به کارگیری واژه های رکیک و مضمون های ناپسندی است که در قبال این همه زشتی هیچ بهره ای به جامعه نمی رساند. 

دیوان ایرج میرزا سال های سال در قطع جیبی، از کتاب فروشی مظفری چاپ ونشر می شد. اما در سال 1342 هجری شمسی با تحقیق مفصل و ارزنده زنده یاد دکتر محمد جعفر محجوب در قطع وزیری از سوی شرکت سهامی نشر اندیشه منتشر شد.

 در سالهای بعد، ایرج میرزا روزگاری معاون حکومت اصفهان بود، چندی به حکومت آباده رفت،روزگاری در گمرک انزلی کار می کرد. و چندی معاون پیشکاری مالیه خراسان بود، و اینک، ایرج به سال های پایانی زندگی نزدیک می شد در حالی که با ناداری و پریشانی درگیر بود و سرانجام، در ماه شعبان سال 1304 هجری قمری برابر با اسفند سال 1344 هجری شمسی بر اثر سکته قلبی درگذشت و در مقبره ظهیرالدوله تهران به خاک سپرده شد.

همه چیز درباره ایرج میرزا

ایرج، فرزند غلامحسین میرزای قاجار، و او، فرزند ملک ایرج فرزند فتحعلی شاه است. پدران جد ایرج میرزا همه شاعر بوده اند و پدرش غلامحسین میرزا شاعر رسمی درگاه مظفرالدین میرزا ولیعهد بود. ایرج میرزا، در سال 1291 هجری قمری برابر با 1252 هجری شمسی در تبریز به دنیا آمد. او، زبان های فارسی و عربی و فرانسوی را در تبریز فراگرفت و از درس بزرگانی چون آقا محمد تقی عارف اصفهانی و میرزا نصرالله بهار شیروانی بهره گرفت و در حوزه درسی آشتیانی های مقیم تبریز،منطق و معانی و بیان آموخت و در زبان فرانسوی، شاگرد مسیو لامبر و همدرس فرزند امیرنظام گروسی بود. ایرج میرزا در شانزده سالگی ازدواج کرد و سه سال بعد، پدر و همسرش درگذشتند و اداره امور خانه برعهده او قرار گرفت و ناچار به خدمات درباری روی کرد.ایرج، از روزگار جوانی شعر می گفت و مورد تشویق امیرنظام گروسی بود و در نوزدهمین سال از زندگی، از سوی مظفرالدین میرزای ولیعهد، سرودن و خواندن قصیده های سلام عیدها به او واگذار شد. نمونه شعر ایرج میرزا در وصف مادر  این چنین است:

در روزگار پیشکاری میرزا علی خان امین الدوله در ایالت آذربایجان، منشی مخصوص او بود، و پس از چندی با دبیر حضور قوام السلطنه روانه اروپا شد و در بازگشت از اروپا،از سوی نظام السلطنه پیشکار آذربایجان، رئیس اتاق تجارت تبریز شد و در سال 1319 هجری قمری با نظام السلطنه به خمسه رفت. چندی نیز زیر نظر مستشاران بلژیکی در گمرک کرمانشاهان کار می کرد. انقلاب پرشور مشروطه آغاز شده بود، که ایرج میرزا به سی و چهار سالگی رسیده بود و پس از انقلاب مشروطه، او بیست سال شاعری کرده بود. و تاثیر این انقلاب اجتماعی، در شعر او پیداست و در تحلیل اشعار ایرج میرزا، باید بدین نکته توجه داشت. پس از انقلاب مشروطه، چندی در وزارت معارف کار می کرد و در سال 1326 هجری قمری مهدیقلی هدایت فرمانروای آذربایجان شد و ایرج نیز با او بود و در انقلاب تبریز، با او، از راه قفقاز به تهران آمد و با ابتکار ایرج میرزا، وزارت معارف، اداره عتیقات را ایجاد کرد.

در دیوان ایرج میرزا، قصیده هایی با موضوع های چون مدح و منقبت بزرگان دین و ستایش از پادشاهان و امیران روزگار و هجو این و آن و قطعه های بسیاری با موضوع های گوناگون و ترکیب بند و ترجیع بند و قالب های نو و مثنوی هایی در پند واندرز و هجو است. شعر ایرج میرزا، شعریست ساده و روان و نزدیک به فهم عامه، با این همه، از تخیلات ظریف شاعرانه سرشار است اما از ویزگی های معنوی آن، یکی، نقد اوضاع روزگارست و دیگری، تشویق جوانان، به دانش اندوزی و علم آموزی، و توجه به تربیت کودکان، اظهار علاقه به مادر و حق شناسی از زحمت های او، تشویق مردم به وطن پرستی، انتقاد از زاهدان ریایی و دروغین و بدکار، تجلیل از حقایق دینی، اما، بزرگ ترین عیب شعر ایرج میرزا به کارگیری واژه های رکیک و مضمون های ناپسندی است که در قبال این همه زشتی هیچ بهره ای به جامعه نمی رساند. 

دیوان ایرج میرزا سال های سال در قطع جیبی، از کتاب فروشی مظفری چاپ ونشر می شد. اما در سال 1342 هجری شمسی با تحقیق مفصل و ارزنده زنده یاد دکتر محمد جعفر محجوب در قطع وزیری از سوی شرکت سهامی نشر اندیشه منتشر شد.

 در سالهای بعد، ایرج میرزا روزگاری معاون حکومت اصفهان بود، چندی به حکومت آباده رفت،روزگاری در گمرک انزلی کار می کرد. و چندی معاون پیشکاری مالیه خراسان بود، و اینک، ایرج به سال های پایانی زندگی نزدیک می شد در حالی که با ناداری و پریشانی درگیر بود و سرانجام، در ماه شعبان سال 1304 هجری قمری برابر با اسفند سال 1344 هجری شمسی بر اثر سکته قلبی درگذشت و در مقبره ظهیرالدوله تهران به خاک سپرده شد.