شهر کهن تاریخی اصفهان توسط روخانه زاینده رود به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم گشته است. این رودخانه باعث طراوت شهر تاریخی اصفهان شده بود، که برای گذرش چاره ای جزء ساختن پل های متعدد نبود.
از جمله پل هایی که به این هدف ساخته شد پل مارنان است که در غربی ترین قسمت شهر اصفهان قرار دارد. روستای ماربین از طریق این پل با روستاهای دیگر متصل شده است.
نظرات متعددی در رابطه با وجه تسمیه های پل مارنان اصفهان بیان شده که به شرح ذیل می باشند:
- عده ای نام پل مارنان را برگرفته از مهربین اوستایی می دانند. مهربین نام کوهی بود که در زمان زردتشت به عنوان معبدگاه مورد استفاده قرار می گرفت.
- عده ای دیگر با توجه به پیچ و خم رودخانه زاینده رود که از سمت غرب به صورت مارپیچی و بسان مار وارد شهر اصفهان گشته، این پل را که در قسمت مارپیچی رودخانه ساخته شده مارنان می دانند. هم چنین اشاره به وجود قریه مارنان در نزدیکی این محل نیز هست. این پل، قریه مارنان را به محله جلفا متصل می کند.
- بنا به نظر عده ای دیگر نام پل را به سرفراز می شناسند که بدین جهت است که یکی از ثروتمندان ارامنه به نام سرفراز در دوران حکومت شاه سلیمان صفوی این پل را ساخته است. اگرچه این پل در دوران ما قبل از صفویان ایجاد گشته اما به خاطر عبور و مرور زیادی که بر رویش صورت گرفته فرسوده شده بود و چون احتیاج به مرمت داشته هزینه اش توسط سرفراز ارمنی پرداخت گشته است.
پل های شهر اصفهان بنا به اینکه درکدام قسمت از نقطه شهر ضروری تر بوده اند، زودتر شکل گرفته اند. پل های مارنان، شهرستان، الله وردیخان و خواجو از جمله پل هایی بودند که احتیاج به ساخت آن ها در مرحله اول احساس شد. در اثر ترافیک بالا و عبور و مرور زیاد این پل ها فرسوده گشته اند و مرمت و تعمیر در آن ها صورت گرفته شده است.
پل تاریخی و قدیمی مارنان اصفهان در گذشته بیش از هفده دهانه داشته است. این پل مابین پل فلزی و وحید در خیابان مطهری قرار گرفته است.
منبع : نشاط آوران
مساجد بسیار زیبا و بزرگی که در زمان حکومت صفویان در اصفهان ساخته شده اند از دسته بی نظیرترین مساجد در نوع خود از نظر هنر کاشیکاری، گچبری و معماری می باشند. از جمله این مساجد می توان مسجد حکیم اصفهان را نام برد که در انتهای بازار رنگرزان وجود داشته و در دوره شاه عباس دوم ساخته شده است که ساخت آن قریب به 6 سال طول کشیده است. مسجد مذکور توسط همسر حکیم محمد داوود پزشک دربار صفوی ساخته شده است.
در مسجد حکیم اصفهان مسجد کتیبه های نفیسی نوشته شده و با خطوط ثلث و نستعلیق و معقلی وجود دارد. این مسجد دارای خروجی هایی در چهار جهت است و هرکدام دارای سردرهای بی نظیر و بسیار زیبا از نظر نوع کاشی کاری می باشد. در سردرهای شمالی و شرقی این بنا نام شاه عباس دوم و تاریخ ساخت مسجد با کاشی های رنگارنگ و زیبایی نگاشته شده است.
مسجد حکیم از جمله مساجد چهار ایوانی است که هر کدام از این ایوان ها دارای تزئینات و کاشی کاری های منحصر بفرد می باشد. راهروهای هر یک از ایوان ها دارای تزئیناتی از جمله کاشی کاری و خط بنایی است که جلوه خاصی به این مکان می بخشد.
کف ایوان های مسجد حکیم با آجرهای چهارگوش 25 در 25 مفروش شده و در بعضی نقاط از آن ها کاشی های فیروزه ای و سفید به کار رفته که بر زیبایی آن می افزاید.
در مسجد حکیم شبستان زیبا و بزرگی به صورت مربعی وجود دارد که با سه ورودی به ایوان های شرقی، جنوبی و غربی متصل می باشد.
این مسجد دارای سه محراب است. محراب اصلی مسجد حکیم اصفهان که زیبا ترین محراب مسجد نیز هست با کاشی کاری هایی از نوع مقرنس تزئین شده که در آن آیاتی از قرآن مجید وجود دارد.
سنگاب ها یا ظروف بزرگی از جنس سنگ که از آن برای آب شرب مراجعین استفاده می شده است، در مسجد حکیم وجود دارد که کتیبه های نقش بسته بریکی از آنها از وقف آن در زمان سلطنت شاه صفوی حکایت دارد.
پنجره بزرگی از کاشی معرق در سمت غربی مسجد حکیم اصفهان دیده می شود و حوض سنگی مستطیل شکلی در وسط مسجد واقع شده است.
منبع : نشاط آوران
عصارخانه چیست؟
در گذشته یکی از بااهمیت ترین مشاغل شغل عصاری بوده که معنی آن روغن گیری و یا عصاره گیری از انواع نباتات مانند انگور(شیره انگور) و یا بذرهای گوناگون مانند کنجد، بادام و غیره می باشد.
در دکان عصاری سنگ بزرگی را بوسیله اسب یا شتری که چشمهایشان بسته بود می گرداندند و بوسیله آن عمل روغن گیری را انجام می دادند.
معماری عصارخانه ها از لحاظ انواع تیرها، سنگ ها ، آسیاب ها، خمره ها به شیوه خاصی بوده و در نگاه اول نظر هر بیننده ای را به خود جلب می نماید. در گذشته عصارخانه به عنوان قطب اصلی تأمین سوخت برای مصارف مختلف مطرح بوده اند که در این میان می توان به عصارخانه شاهی اصفهان نام برد. این عصارخانه همزمان با احداث مدرسه ملا عبدالله و بازار بزرگ قیصریه ساخته شد اما بعدها به دلیل پیشرفت صنعت این مکان تعطیل و متروک گشت.
و عصارخانه شاهی در سالهای 1380 تا 1383 هجری شمسی بازسازی شده و آماده بازدید گردشگران قرار گرفت.
فضاهای اصلی عصارخانه شاهی اصفهان عبارتند از:
بارانداز، پیشخوان، شترخوان، تیرخانه و گرمخانه.
دراین بنا با بکارگیری معماری دو گنبدی به شکل طاق و چشمه با مقطع کجاوه ای باعث ایجاد مکانی با برودت نسبی گشته و به سبب آن نیز نگهداشتن روغن در فضای عصاری وجلوگیری ازفساد روغن ها میباشد.
گرمخانه ی عصاری مکانی برای بو دادن دانه های روغنی بوده است. تیرخانه درعصاری به طبقه زیرین عصارخانه گفته میشود ودلیل این نامگذاری وجود تیرهای چوبی متعدداست که به دستگاه روغن گیری وانبار خمره متصل میباشد.
سنگهای بکاررفته در عصارخانه شاهی اصفهان شامل سنگهایی با نامهای سنگ آسیای کافشه، آسیای میانه و سنگ ارده مال میباشد که برای به گردش در آوردن این سنگها که اکثرا دارای وزن زیادی نیز بوده اند، از شتر نر یا اسب استفاده می شده است.
دانه های روغنی ابتدا وارد پیشخوان شده و بسته به نوع مصرفی که داشته اند به دسته های مختلف از جمله دارویی، سوختی یاخوراکی تقسیم بندی می شدند. سپس به گرمخانه انتقال وباحرارت بو داده می شدند تا عمل روغن گیری با سهولت بیشتری انجام پذیرد. سپس با سنگ مخصوص همان نوع مصرف، آسیاب شده و نرم می شدند. سپس دانه های نرم شده را در ظرف استوانه ای شکل فلزی به صورت لایه لایه قرار می دادند و روی آن چند قطعه چوب قطور گذارده آنگاه با تیربزرگ بر آنها فشار وارد می آوردند تا روغن آنها گرفته شود. پس از 24 ساعت تیر را از حالت فشار خارج کرده و تفاله را خارج می کردند.
بعدها با ورود تکنولوژی جدید حیوانات جای خود را به چرخ دنده ها داده و این صنعت را متحول ساختند اما بدلیل نبود تقاضا برای روغنها که عموما به عنوان سوخت از آنها استفاده می شده است این مکان ها بی استفاده و متروک شدند و اکنون به عنوان موزه در معرض دید علاقمندان قرار گرفته اند.
منبع : نشاط آوران
با پیشرفت بشر در زمینه صنعت و تولید بیش از نیاز مصرف انسان ها به مبادله کالا با یکدیگر پرداختند. با آغاز این مبادلات و داد و ستد و گسترش آن، انسان هایی نیازمند فضایی جهت انجام این مبادلات شدند که با گذشت زمان به صورت بازارها نمود پیدا کرد. در این بازارها مشاغل مختلف در دکان ها به صورت پیوسته و متصل به یکدیگر فضایی ایجاد می کردند که در آن خریدار می توانست اجناس مورد نیاز خود را با بالاترین کیفیت و پایین ترین قیمت تهیه نماید.
اصفهان شهری است که دارای قدیمی ترین بازارها می باشد و هر کدام از این بازارهای اصفهان که در طول زمان بر اثر بلایای مختلف دچار ویرانی شده اند در همان مکان بازسازی گردیده اند.
در اکثر شهرها بازار از دروازه اصلی شهر شروع و تا هسته مرکزی شهر ادامه پیدا می کند. بازارها، همچون سایر اماکن عمومی مانند ارگ حکومتی، مسجد جامع و غیره در میدان اصلی شهر متمرکز می باشند و به همین علت از موقعیتی خوبی از لحاظ مکانی و اهمیت زیادی ازنظر چرخش اقتصاد شهری برعهده دارند.
اهمیت بازار تا آنجا قابل درک است که بسیاری از بناهای جنبی از جمله سراها، تیمچه ها، مدارس، مساجد، آب انبار، حمام و در مواردی دارالحکومه در نزدیکی آن ها و یا انشعابات فرعی ساخته می شدند.
دکان های واقع در دو طرف راسته اصلی محل خرده فروشی اجناس بوده و سراها و تیمچه ها که اکثرا دور تادور و رو به صحن قرار گرفته اند محل فروش اجناس به صورت عمده و در مقیاس کلان می باشند.
با گذشت زمان و تخصصی شدن مشاغل بازارها به چند گروه اصلی تقسیم بندی شدند و هر بخش مختص یک صنف گشت. بازار اصفهان نیز همچون سایر بازارهای ایران با این اصول و قواعد ساخته و پرداخته شده است.
از بازارهای تاریخی و معتبر اصفهان می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- بازار قیصریه: این بازار اصفهان که به بازار شاهی معروف است محل ضربخانه معروف شاهی بوده که در عصر حاضر نیز تبدیل به بانک یا همان ضرابخانه گردیده است.
- بازار لوافها و آهنگران: این بازارها در دو سمت خیابان حافظ واقع هستند و در گذشته محل چادر دوزان و آهنگران بوده است.
- بازار کفش دوزها: این بازار در حاشیه میدان نقش جهان واقع شده است.
- بازار مقصود بیک: این بازار در جنوب شرقی میدان نقش جهان بوده و انتهای آن به بازار حسن آباد می رسد.
- بازار ساروتقى: شخص ساروتقی، اعتماد الدوله شاه عباس دوم بوده است. منزل و مسجد سارو تقی در این بازار وجود دارد.
- بازار گلشن: بخشی از این بازار در دوره صفویه ساخته شده و از چهارسوی قلندرها تا دروازه اشرف امتداد دارد.
- بازار دروازه اشرف: این بازار از جمله بناهای دوره صفویه می باشد. از بناهای دوران شاه عباس اول مدرسه جده بزرگ و مدرسه ملاعبدالله در این بازار به چشم می خورد.
- بازار سرای منجم باشى: این بازار اصفهان از انشعابات بازار دروازه اشرف بوده که به چهار سوی ساروتقی منتهی می شود.
منبع : نشاط آوران
با توجه به اینکه سال ایجاد تالار تیموری در جایی آورده نشده اما با بررسی های صورت گرفته در نام ، سبک و تزئینات گچبری بنا آن را مربوط به دوره تیموریان دانسته اند که پادشاهی به نام تیمور لنگ پس از لشکر کشی به ایران به خاطر علاقه اش به هنر دستور ساخت این تالار باشکوه را در مجاورت میدان نقش جهان اصفهان به شاهرخ بن تیمور داد. هم چنین با اتفاقاتی که بعدا صورت گرفت بانی ساخت این تالار را به یکی از نوادگان تیمور به نام رستم بن شیخ بن تیمور نیز نسبت داده اند.
در عمارت تالار تیموری یا موزه تاریخ طبیعی دو اتاق وسیع دیده می شود که ایوان مرتفعی در آن ها قرار گرفته است. در اطراف ایوان چندین اتاق که در دل هم فرو رفته و متصل به یکدیگرند وجود دارد. در سقف اتاق ها و ایوان ها مقرنس کاری های آجری کار شده و پنجره هایشان دارای گچبری زیبا و ریز است.
گذر از جلو موزه تاریخ طبیعی اصفهان و نگاه به سمت مشرق، حوض های آبی زیبایی را به ما نشان می دهد که در زمان دوره صفویه به چهار حوض معروف بوده است. عمارت تیموری به عنوان دفتر خانه همایونی به کار برده می شد.
به اعتقاد نویسنده کتاب رستم الحکماء بسیاری از شاهزادگان و امیران دولت صفوی پس از سقوط اصفهان به دستور محمد افغان در این عمارت کشته و دفن شده اند، اما با این وجود بعید به نظر می رسد که چنین اتفاقی افتاده باشد، چون عمارت تالار تیموری کاربری دیوانی و همایونی داشته است.
در زمان پادشاهی ظل السلطان، عمارت تیموری محل سربازان و لشکر بود و هم چنین برای مدتی به منظور کتابخانه و قرائت خانه شهرداری و انجمن شهر مورد استفاده قرار می گرفت. از قسمت شمالی تالار تیموری در زمان رضاشاه پهلوی به عنوان اصطبل استفاده می شده است. مدتی هم در زمان پهلوی دوم به عنوان باشگاه افسران کاربرد داشته است.
سنگاب نفیسی با خط نستعلیق به صورت زیبا و برجسته در فضای جنوبی تالار تیموری قرار داشت که اینک به چهل ستون اصفهان آورده اند. به خاطر شباهتی که تابلوهای نقاشی عمارت به مینیاتورهای چهل ستون دارد به نظر می رسد که در کشیدن نقاشی ها تقلید صورت گرفته است. از سال 1367 هجری شمسی تا به امروز عمارت تالار تیموری به موزه تاریخ طبیعی تبدیل گشته است.
با حفاری های صورت گرفته اشیائی همچون سفال، کاشی، اشیاء مفرغی و برش های گچبری و نقاشی در این عمارت و موزه طبیعی پیدا شده است.
منبع : نشاط آوران
